مجموعه اشعار عیوقی؛ زیباترین اشعار مثنوی ورقه و گلشاه

در این بخش مجموعه اشعار عیوقی شاعر سده پنجم و مجموعه شعر مثنوی ورقه و گلشاه را گردآوری کرده ایم.

عَیّوقی از سرایندگان اوایل سدهٔ پنجم ه ق. و سرایندهٔ مثنوی ورقه و گلشاه است. از زندگی او اطلاعات زیادی در دست نیست. او مثنوی خود را به نام سلطان محمود کرده و از آن‌جا که این سلطان را با کنیهٔ «ابوالقاسم» و لقب «سلطان غازی» یاد کرده، بی‌تردید منظور سلطان محمود غزنوی بوده‌است. بنا بر گفتهٔ احمد آتش، عیوقی در نوبهاری، ورقه و گلشاه را سروده و به‌عنوان عیدانه به سلطان محمود پیشکش کرده‌است. صفا هم به همین دلایل، سلطان غازی را محمود می‌داند و بر این باور است که واژگان، مفردات و عبارات مثنوی این حدس را تقویت می‌کند.

مجموعه اشعار عیوقی از ورقه و گلشاه

به نام خداوند بالا و پست

که از هستی اش هست شد هر چه هست

فروزندهٔ شمسهٔ خاوری

برآرندهٔ طاق نیلوفری

معطر کن باد عنبر نسیم

نظام آور کار در یتیم

نه پیکر، نگارندهٔ پیکران

نه اختر، بر آرندهٔ اختران

جهاندار بخشندهٔ کامکار

خداوند بیچون پروردگار

گر از خاک ره برنگیری سرم

روم مصطفی را شفیع آورم

سلام من العالم الحاکم

علی روضة المصطفی الهاشمی

شفیع امم خاتم انبیا

سپهر رسالت مه اصفیا

کلید در گنج رب جلیل

امام هدی در درج خلیل

شه آسمان قدر و سیاره جیش

مه هاشمی آفتاب قریش

هزاران درود از جهان آفرین

سوی روضهٔ سید المرسلین

الهی چو اومیدوارم به تو

برآور اومیدی که دارم به تو

رهی پیشم آور که در هر قدم

زنم دم به دم در رضای تو دم

در آموز شکرم چو بخشیم گنج

صبوریم ده چون فرستیم رنج

ز شرم گنه آب رویم مبر

چو خاکم ز تقصیر من درگدر

توقع همین دارم ای کردگار

که در رستخیزم کنی رستگار

در ستایش سلطان محمود

دل پادشاهان شه خسروان

که رایش بلندست و بختش جوان

بزرگی کی سازد همی رای اوی

برافراز هفتم فلک پای اوی

همیشه چنین دولتش یار باد

خدای جهانش نگه دار باد

گل دولتش سال و مه تازه باد

بزرگی و قدرش بی اندازه باد

کی تا آسمان بگذرد قدر اوی

نهد بخت بر مشتری صدر اوی

نتابد جهان گردن از رای اوی

دهند اختران بوسه بر پای اوی

زمین بر نتابد همی گنج اوی

زمانه نیاساید از خنج اوی

گه جود ابر سخا گستری

گه فضل دریای پر گوهری

هژبر عرین سخرهٔ رزم اوست

بهشت برین چاکر بزم اوست

نعیمست جایی کجا رام اوست

جحیمست جایی که صمصام اوست

بهارست جایی کجا روی اوست

بهشتست جایی کجا خوی اوست

چو جودش ببارد نبارد اَمَل

چو تیغش بخندد بگرید اجل

فلک پایهٔ همتش را رهیست

که در طلعتش فرّ شاهان شهیست

ثنا را جز او کس خریدار نیست

ثنا خود جز او را سزاوار نیست

بر حلم او کوه را سنگ نیست

بر طبع او باد را رنگ نیست

همیشه جهان بستهٔ نام اوست

کز ایام او خوشتر ایام اوست

کرا زامر ملک اندر آرام نیست

مبارک تر از نام او نام نیست

همه مملکت همت و سنگ اوست

جهانی همه فضل و فرهنگ اوست

زمانه مزین به تأثیر اوست

ولایت معین به تدبیر اوست

سپهر برین بستهٔ چهر اوست

جهان را همه رغبت مهر اوست

رخش لعل باد و دلش شاد باد

همیشه جهان را جهان دار باد

همه ساله دل شاد و خرم زیاد

از اهوال این دهر بی غم زیاد

بدو تازه بادا دل دوستان

چو برگ گل سرخ در بوستان

همی تا به محشر مبیناد رنج

ز فرزند و مال و ز ملک و ز گنج

تو عیّوقیا گرت هوش است ورای

به خدمت بپیوند به مدحت گرای

به دل مهر سلطان غازی بجوی

به جان مدح سلطان محمود گوی

ابوالقاسم آن شاه دین و دُوَل

شهنشاه عالم امیر ملل

نبیند جهان و نزاید سپهر

چنو راز و فرزانه و خوب چهر

در اقبال و در فضل و در هر فنی

جهانیست در زیر پیراهنی

گه جود چون ابر با بخشش است

گه علم دریای پر دانش است

تن جود و آزادگی را سر است

سر فضل و فرهنگ را افسر است

گه فضل آرایش عالم است

به هر علم فخر بنی آدم است

گه جود با شرم و با حشمت است

که با گنج و مالست و با هیبت است

خدای جهان مرو را یار باد

ز هر بد خدایش نگه دار باد

نهالی کی در اول نو بهار

نشانده بدی عیدت آمد ببار

به باغ طرب در به فرخنده بخت

نکشتست زو طرفه تر کس درخت

درختی کی بیخش همه دانش است

درختی کی شاخش همه رامش است

درختی کی برگش همه نزهت است

درختی کی بارش همه حکمت است

گل پایدار اندرو بادرنگ

که تا حشر ازو نگسلد بوی و رنگ

بهر برگ او در هزاران کشیست

بهر بوی او در هزاران خوشیست

کنون کآمد این گلبن نو ببر

بر شاه ازو یادگاری ببر

کی این دستهٔ گل در ایام تست

بهر برگ گل بر رقم نام تست

چنان کن کنون تا به روز قضا

نگردد ضِرامش زمانی جدا

ازیرا که هرگز نگردد کهن

گل تازه کش اصل باشد سخن

آغاز قصه

سخن بهتر از نعمت و خواسته

سخن بهتر از گنج آراسته

سخن مر سخنگوی را مایه بس

سخن بر تن مرد پیرایه بس

ز دانا سخن بشنو و گوش کن

که نامد گهر ز آسمان جز سخن

سخن مرد را سر به گردون کشد

سخن کوه را سوی هامون کشد

سخن بر تو نیکو کند کار زشت

سخن ره نماید به سوی بهشت

بگفتم به شیرین سخن این سمر

که کس نیست گفته ازین پیشتر

چنین قصه ای را کس از خاص و عام

نگوید بدین وزن و انشا تمام

من و حجره و توبه از شاعری

گسسته شد اندر میان داوری

من از بهر آن افسر سروری

سخن راند خواهم به لفظ دری

سخن بی شک از نظم رنگین شود

عروس از مشاطه به آیین شود

سخن را بیاراست خواهم همی

جمال از خرد خواست خواهم همی

به نظم آورم سرگذشتی عجب

ز اخبار تازی و کتب عرب

چنین خواندم این قصهٔ دلپذیر

ز اخبار تازی و کتب جریر

چو از مکه پیغمبر ابطحی

به یثرب شد و کار دین شد قوی

بگسترد او در عرب دین پاک

سر سرکشان اندر آمد به خاک

زدود از دل کافران کافری

به شمشیر و برهان پیغمبری

همه حی‌های عرب سر به سر

سوی داد و دین آوریدند سر

یکی حی بود اندران روزگار

چو ارژنگ مانی به رنگ و نگار

تو گفتی ز بس نعمت و خواسته

یکی کشوری بود آراسته

بنی شیبه بد نام آن جایگاه

سپاهی درو صفدر و کینه خواه

بدو در دو سالار والامنش

هنرورز و بهروز و نیکو کنش

دو سالار و آن هر دو از یک گهر

برادر ز یک مام وز یک پدر

مر آن هر دو سالار را بود نام

یکی را هلال و یکی را همام

مهین بود بر حسن و بر چابکی

برآمد ذکی از گه کودکی

مر آن را کجا نام او بد هلال

یکی دختری بود حورا مثال

یکی سروبن بود آراسته

بتی چون بهاری پر از خواسته

یکی گوهری بود پر نام و ننگ

یکی گلبنی بود پر بوی و رنگ

مرو را پدر نام گل شه نهاد

که خورشید رخ بود و حورا نژاد

چو گلشاه و چون ورقهٔ تیز مهر

نبود و نپرورد گردان سپهر

چو دو سرو بودند در بوستان

گرازان به کام و دل دوستان

یکی ماه عارض یکی لاله خد

یکی سیم ساعد یکی سرو قد

به یک جای بودند هر دو به هم

که این ابن عم بود و آن بنت عم

ز رفت قضا وز گذشت سپهر

هم از کودکیشان بپیوست مهر

دل هر دو بر یکدگر گشت گرم

روانشان پر از مهر و آزرم و شرم

چنان شد دل آن دو نخل ببر

که نشکیفتند ایچ از یکدگر

نه بی آن دل این همی کام یافت

نه بی این زمانی وی آرام یافت

دل هر دو از کودکی شد تباه

به درمان و حیلت نیامد به راه

چو ده سال پروردشان روزگار

نشاندندشان پیش آموزگار

معلم به تعلیم شد در شتاب

که تا هر دو گشتند فرهنگ یاب

اگر چند در عشق می سوختند

بی اندازه فرهنگ آموختند

چو فارغ شدندی ز تعلیم‌گر

به مهر آمدندی بر یکدگر

به سوی وی این گاه نگریستی

دمی بر زدی سرد و بگریستی

گه آن سوی این دیده انداختی

به ناله دل از غم بپرداختی

چو خالی شدی جای آموزگار

دل آن دو آسیمهٔ روزگار

به شوق وصال اندر آمیختی

فراق از بر هر دو بگریختی

گه این از لب آن شکرچین شدی

گه آن عذرخواهندهٔ این شدی

گه از زلف این،‌ آن گشادی گره

گه از جعد آن، این ربودی زره

گه این شکر ناب آن خورد خوش

گه آن زلف پُرتاب این گیر کش

چو آموزگار آمدی باز جای

شدندی سراسیمه و سست رای

برین سان همی دانش آموختند

به مهر دل اندر، همی سوختند

بر آن هر دو بیچاره از رنج و تاب

سیه بود روز و تبه بود خواب

چو شد عمر هر دو ده و پنج سال

شدند از هنر آفتاب کمال

چو گوهر شدند آن دو اندر صدف

چو خورشید گشتند اندر شرف

هنریاب گشتند و فرهنگ‌یاب

سخنگوی گشتند و حاضرجواب

چنان گشت ورقه ز فرهنگ و رای

که کُه را به نیرو بکندی ز جای

سواری شجاع که به هنگام جنگ

همی خون گرست از نهیبش پلنگ

به قوت سر پیل بر تافتی

به ناوک دل شیر بشکافتی

به شمشیر پولاد بگذاشتی

به نیرو که از جای برداشتی

شجاعی که اندر مصاف نبرد

ز دریا برانگیختی تیره گرد

ابا این همه هیبت و دستگاه

دلش بود در عشق گلشه تباه

شب و روز با مهر پیوسته بود

که از کودکی باز دلخسته بود

به حی خود اندر میان عرب

به بیگاه و گاه و به روز و به شب

بتی بود پر ظرف و پر حسن و زیب

دو چشم از عتیب و دو زلف از نهیب

درفشان مهی بود بر زادسرو

پراگنده بر ماه خون تذرو

فگنده به لولو بر از لاله بند

پراگنده بر سرو سیمین کمند

پراگنده شمشاد را در عبیر

نهان کرده پولاد را در حریر

سمن برگ او زیر مشکین گره

گره بر گره صد هزاران زره

ز عنبر نهاده به گل بر کله

ز سنبل علم بسته بر سنبله

همه روی حسن و همه موی میم

همه زلف تاب و همه جعد جیم

سیه نرگس ناوک‌انداز اوی

بگسترده اندر عرب راز اوی

به حی بنی شیبه در کس نماند

که او نامهٔ عشق گلشه نخواند

شده ورقه مسکین دل سوخته

به دل در ز عشق آتش افروخته

بدان هر دو زیبابت کش خرام

عجب شادمانه دل باب و مام

ز دل دادن آن دو سرو سهی

ز احوالشان یافتند آگهی

چو هنگام بیداری و جای خواب

ندیدند ازیشان ره ناصواب

در هر دو مسکین نگه داشتند

ز هم شان جدا کرد نگذاشتند

دل آن دو بیچارهٔ دلشده

همه روز بودی چو آتشکده

چو شب مایهٔ قیرگون خواستی

فلک را به گوهر بیاراستی

از آرامگه آن دو نخل ببر

برون آمدندی بر یکدگر

گه این بر گشادی بر آن راز خویش

گه آن عرضه کردی برین ناز خویش

گه عشق بر هر دو غم بیختی

گه این زان و آن زین درآویختی

دو غمشان گه عشق گشتی هزار

دو لبشان گه بوسه گشتی چهار

که در دیده شان نامدی هیچ خواب

نرفتی میانشان سخن ناصواب

چو بر سر نهادی فلک تاج زر

شه روم بر زنگ کردی حشر

دو دلسوخته عاشق تیره رای

شدندی به تیمار و غم باز جای

چو از شانزده سالشان برگذشت

همه حال گیتی دگر گونه گشت

غم عشق در هر دو دل کار کرد

مر آن هر دو را زار و بیمار کرد

گل لعلشان شد به رنگ زریر

کُه سیمشان شد چو تار حریر

به سوی پدرشان شد این آگهی

که خمیده گشت آن دو سرو سهی

دل مام و باب ارچه کانا بود

به رنج پسر ناتوانا بود

پسر مر ترا دشمن منکرست

ولکن ز جان بر تو شیرین ترست

چو از حال ایشان خبر یافتند

به وصل دو دلبند بشتافتند

دل و جان از انده بپرداختند

به هر گوشه ای بزم برساختند

بنی شیبه یکسر بیاراستند

کجا سور کردن همی خواستند

به هر جایگه آتش افروختند

بر او عود و عنبر همی سوختند

به شادی همی گردن افراشتند

کجا نعره از چرخ بگذاشتند

غریویدن نای و آواز چنگ

همی رفت هر جایگه بی درنگ

برآمد خروشیدن بم و زیر

ز خاک سیه سوی چرخ اثیر

می لعل رخشنده از سبز جام

چو مریخ می تافت در گاه بام

هنوز آلت عقد ناکرده راست

که از هر سویی غلغل و نعره خاست

برآمد ز گردون و هامون خروش

مصیبت شد آن شادی و ناز و نوش

زمین شد پر از مرد شمشیرزن

که بد پیش شمشیرشان شیر، زن

سپاهی همه سرکش و تیره رای

همه دیو دیدار و آهن قبای

ز بهر شبیخون و از بهر کین

تو گفتی که بر رسته اند از زمین

همه تیغها از نیام آخته

همه کینه و جنگ را ساخته

شب تیره و زخم شمشیر تیز

ازین صعب تر چون بود رستخیز

به کشتن همه گردن افراشتند

کسی را همی زنده نگذاشتند

براندند بر خاک بر سیل خون

شد از خون گردان زمین لاله گون

نخست از بنی شیبه کس نام و ننگ

که با کس نبد ساز و آلات جنگ

گمانی نبرد ایچ کس در جهان

که بتوان بریشان زدن ناگهان

بدین روی غافل بدند آن گروه

که در کین ز کس نامدیشان ستوه

بماندند آن شب همه ممتحن

که بی ساز بودند آن انجمن

هزبر ارچه چیره بود روز جنگ

چگونه کند جنگ بی یشک و چنگ

چو بی ساز بودند بگریختند

تهی دست ابا خصم ناویختند

چو زیشان عدو بی کرانی بخست

ز کین باز کردند کوتاه دست

یکایک به تاراج دادند روی

پراگنده گشت آن همه گفت و گوی

یکی کشوری بود پرخواسته

به چنگ آوریدند ناخواسته

مطلب مشابه: دوبیتی های شیرین؛ قشنگ ترین اشعار دو بیتی عاشقانه که حال شما را عالی می کنند

بردن گلشاه را از حی

ربودند گلشاه دل خسته را

مر آن دل گسل سرو نورسته را

چو کردند از هر سویی جست و جوی

سوی خانهٔ ورقه دادند روی

بجستنش کردند دیری درنگ

بدان تا مگر آورندش بچنگ

چو بسیار جستند کم یافتند

برفتن همه روی برتافتند

چو رفتند آن لشکر تیره رای

به پیروزی و خرمی باز جای

بنی شیبه گشته بر آن کشتگان

دوان ورقه هر سو چو دیوانگان

نه ز احوال بابک بدش آگهی

نه ز احوال آن زاد سرو سهی

ز من بشنو اکنون گه تاختن

که آورد از بهر کین آختن

یکی حی بد برسه منزل زمین

مقام هزبران پرخاش و کین

سپاهی همه صف در و جان سپر

همه آهنین شخص و رویین جگر

بریشان یکی مهتر شاه فش

صف آشوب و گردن کش و کینه کش

به نسبت شریف و به مردی تمام

ربیع ابن عدنان و ضبی بنام

بنی ضبه بد نام آن شهر و حی

کی مال بنی شیبه کردند فی

ربیع ابن عدنان ز گل شه خبر

شنیده بد از مردم بابصر

کی چونست دیدار و فرهنگ اوی

قد چابک و روی گل رنگ اوی

ز بس نعت آن لعبت خوب چهر

بدلش اندرون رسته بدبیخ مهر

فرستاده بد پنج شش ره پیام

سوی باب گلشاه فرخنده نام

که با مهر من مهر پیوسته کن

در کینه و داوری بسته کن

به من ده تو آن دل گسل ماه را

پری چهره گلشاه دل خواه را

مکن جان فدا بهر فرزند را

یکی پند بس مرخردمند را

تو دانی که از ورقه من کم نیم

اگر مرورا خویش و بن عم نیم

شنیدم که با ورقهٔ تیز چهر

درآمد به عهد و به پیوست مهر

زورقه چه خیزد، چه آید از اوی؟

ز جوی تهی آب دریا مجوی!

چه در خورد ورقه است گلشاه تو

به من گردد آراسته گاه تو

ز قول من ار بگسلی هوش ورای

شبیخون و جنگ مرا دارپای

چنین چند گه کس فرستاده بود

ز هر گونه پیغامها داده بود

ندیده بد از باب گل شه جواب

نه اندر خطا و نه اندر صواب

از آن باشگونه دلش تفته شد

چو شیری که بر گور آشفته شد

همی بود خاموش پرسان خبر

ز گلشاه وز ورقهٔ پر هنر

نشسته به آرام و آهستگی

که تا کی کنند عقد پیوستگی

چو آگه شد از حال گردان سپهر

کی با یک دگرشان بپیوست مهر

همی بود و بر درد گشته صبور

که تا هر دو کی کرد خواهند سور

در آن شب کشان عقد بد ساختن

سه منزل زمین کردشان تاختن

سحر گه به نزدیک ایشان رسید

به کام دل خویشتن شان بدید

یکی بهره هشیار و یک بهره مست

درآمد به شمشیر و بگشاد دست

به تیغ بلاشان فروکوفت خرد

بدان کش هوا بود بگرفت و برد

چو برگشت و برحی خود رفت باز

بدیدار گلشاهش آمد نیاز

مر آن دل گسل ماه را پیش خواند

بدیدار او در شگفتی بماند

یکی گلبن لعل روینده دید

تذرو گرازان و یا زنده دید

درفشان یکی ماه دو هفته دید

همه بر گل و لعل بشکفته دید

دل و جان به یک نظرت او را سپرد

بلی عشق خوبان نه کاریست خرد

چو در طلعت و قامتش خیره ماند

نوازیدش و پیش خود در نشاند

ز شادی یکی شعر آغاز کرد

بدل در، در ِ خرمی باز کرد

بدو گفت ایا لعبت خوب چهر

دلم بسته کردی تو دربند مهر

شعر گفتن ربیع ابن عدنان

ایا ماه گل چهر دل خواه من

دراز از تو شد عمر کوتاه من

اگر وصل من در خور آید ترا

نهد بخت بر مشتری گاه من

منم شاه گردن کشان جهان

تو شاه ظریفانی و ماه من

گرم در چه غم نخواهی فگند

چرا کندی اندر زنخ چاه من

چنین گفت آنگه به فرمانبران

بیارید هین بدره های گران

بیارید پیشم کنون تاج زر

دو صد تخت دیبا و عقد گهر

همه هرچ گفت آوریدند پیش

نهاد آن همه پیش دل خواه خویش

بگفت این فدای یکی موی تست

دل و جان من بندهٔ روی تست

تو دانی که از ورقه کم نیستم

براه صبوری چرا ایستم

تو آگاهی ای زاد سرو سهی

که چون ورقه دارم فراوان رهی

چو گل شه دل شاه را نرم دید

روانش به عشق اندرون گرم دید

به مکر اندر آمد بت سیم تن

به چاره رهاند از بلا خویشتن

چنین گفت کی پادشاه عرب

بلند اختر و راد و عالی نسب

دل و دولت و کامکاریت هست

دلیری و جاه و سواریت هست

چو سرو سهی تو بدیدار و قد

ترا از چه معنی توان کرد رد

همی تا زیم من به کام توام

پرستار و مولای نام توام

بهر چت مرادست فرمان کنم

هر آنچم تو فرمان دهی آن کنم

ولیکن مرا هست عذر زنان

یکی هفته ام داد باید زمان

چو بگذشت یک هفته از کار من

نباشد کسی جز تو سالار من

ترا جای روبم به گیسوی خویش

ترا دانم اندر جهان شوی خویش

ترا هر که با ورقه همسان کند

برو بخت فرخنده تاوان کند

ربیع ابن عدنان به گفتار اوی

ببد شاد و ایمن شد از کار اوی

نبود آگه از مکر سرو سهی

بدام اندر آویخت از انبهی

ز گلشاه وز حیلت دلفروز

ببد ایمن آن مهتر تیره روز

زمان دادش و دل به شادی سپرد

به یک هفته گفتا کس از غم نمرد

مر آن خسته دل را هم اندر زمان

فرستاد سوی سرای زنان

همان شب چو بر ورقه بگذشت حال

بری شد زیار و جدا شد ز مال

ز بس کس که در تیره شب کشته بود

بنی شیبه از کشته پر پشته بود

بدانجای گلشاه مسکین اسیر

بدین جای ورقه بدرد و زهیر

همه شب بدان حال بگذاشتند

همه نعره از چرخ برداشتند

نیاسود آن شب کسی از خروش

زن و مرد بودند بی مال و هوش

ندانست کس هیچ کاحوال چیست

شبیخون و خون ریختن کار کیست

چو گیتی بپوشید سیمین زره

گشاد از دل چرخ گردان گره

دلیران همه جمله گرد آمدند

وز آمد شد دشمن آگه شدند

بجستند گلشاه را سر به سر

ندیدند ازو هیچ جایی اثر

چو ورقه ز گل شه تهی دید جای

چو سر گشتگان اندر آمد ز پای

گهی کرد بر سر همی تیره خاک

گهی کرد بر تن همی جامه چاک

گهی زرد گل کشت بر زعفران

گهی خون دل راند بر ارغوان

یکی شعر گفت آن دل آزرده مرد

ز تیمار و هجران وز داغ و درد

همی گفت ای لعبت دلستان

کجا جویمت من بگرد جهان

کجا رفتی ای دل گسل یار من

مگر سیر گشتی ز دیدار من

نجستم بتا هرگز آزار تو

چرا جستی ای دوست آزار من

چگونست بی من بتا کار تو

که با جان رسید از عنا کار من

ز من زارتر گردی اندر فراق

اگر بشنوی نالهٔ زار من

بر تست ز نهار جان و دلم

نگه دار زنهار زنهار من

سخن گفتن ورقه با پدر و حواب دادن پدرش

چو از شعر فارغ شد آمد بپای

بغرید چون رعد نالان ز جای

بنزد پدر رفت گفت ای پدر

پسر رفت و عمر پسر شد بسر

مراین درد را چاره کن، زودباش!

وگرنه شدم من، تو بدرود باش!

پدر گفت ای نازش جان باب

نگر سر نتابی ز فرمان باب

نه هنگام غم خوردن و شیونست

که گاه دلیری و کین جستن است

هلا! هین، بپوش از پی کین زره!

که امروز کین جستن از ناله به

که من بر نخواهم همی تافت روی

ز حی بنی ضبه وز قوم اوی

که تا بر سرانشان من از خون تگرگ

ببارم به شمشیر رخشنده مرگ

ستانم از آن سرکشان داد تو

سپارم به تو سرو آزاد تو

چو گفت این پدر ورقه شد شاد کام

بپوشید دست سلیح تمام

نشست از بر بارهٔ باد پای

بجنبید چون کوه رویین ز جای

پدر نیز پنهان شد اندر سلیح

ببر در حسام و به کف در رمیح

زحی بنی شیبه بیرون شدند

چو شیر ژیان سوی هامون شدند

عم ورقه آن مهتر نام جوی

که بد باب گلشاه فرخنده روی

ز تیمار فرزند دل خسته بود

روانش ببند بلا بسته بود

سران و سواران حی را بخواند

سپاهی کی زیشان جهان خیره ماند

چنین سرکشان ای پی نام و ننگ

نهادند سر سوی پرخاش و جنگ

جوانان حی چون خبر یافتند

سراسر سوی کینه بشتافتند

ز گردان و مردان پولاد پوش

ز شیران گردن کش و سخت کوش

سپاه گران مایه شد انجمن

همه شیر گیران پولاد تن

ز بس مطرد و رایت خوب رنگ

ز بس نوفهٔ شیر مردان جنگ

بنی شیبه گفتی کی جای بلاست

مقام ددو معدن اژدهاست

پریشان دلیران پرخاش جوی

نهادند یکسر به پیکار روی

همی نعره از چرخ بگذاشتند

همی رزم را بزم پنداشتند

چو شیر دژم ورقه پیش سپاه

سر از کبر برده بر چرخ و ماه

زمین را همی در نوشت از شتاب

دلش پر ز کین و دو چشمش پر آب

بزیرش یکی بور تازی نژاد

همی راند و شعری همی کرد یاد

مطلب مشابه: اشعار دیوان شمس مولانا شامل رباعیات و غزلیات عاشقانه

شعر گفتن ورقه

بگفت ای چراغ دل و جان من

بت گل رخ و جان و جانان من

به هجر اندرون کرد نتوان درنگ

شود نرم از عشق پولاد و سنگ

نگارم شد و شد ز هجرش مرا

هم از دل نشاط و هم از روی رنگ

کنون کم قضا سوی اوره نمود

نگیرم دگر در صبوری درنگ

ز جان و ز خون معادی کنم

هوا تیره فام و زمین لاله رنگ

نیارم شبیخون،‌ نسازم کمین

کزین هر دو بر مرد عارست و ننگ

بتم گر بکام نهنگ اندرست

برون آرم او را ز کام نهنگ

بخون ربیع ابن عدنان کنون

بشویم دل و جان به شمشیر جنگ

همی گفت چونین و چون تفته برق

همی راند و در خون دل گشته غرق

چو یک نیمه از راه بگذاشتند

دلیران همه نعره برداشتند

ربیع ابن عدنان شد آگه ز کار

کی آمد سپاه از پی کارزار

بسیجید و گرد آوریدش سپاه

سپاهی بکردار ابر سیاه

شجاعان و گردن کش و شیر مرد

بلا دیده و آزموده نبرد

به مردی شده در عرب داستان

همه گشته بر مرگ هم داستان

ربیع ابن عدنان امیر عرب

نهفته تن اندر سلیح و سلب

از آن پیش تا روی دادی براه

به نزدیک گل شه شد آن کینه خواه

بگفت ای نگارین دل آرام من

مباد ایچ بی تو خوش ایام من

بدان کز بنی شیبه آمد سپاه

ز بهر تو بر من گرفتند راه

چو شیر دژم ورقه پیش اندرون

دل و دیده و دست شسته بخون

بدان تا ز تو بگسلاند مرا

ز روی تو پنهان نشاند مرا

ز تو من بپرسم سخن راست گوی

به من به گراید دلت یا بدوی

اگر مر ترا سوی ورقست رای

به من بازگوی ای بت دل ربای

کی تا من سوی جنگ بیرون شوم

بدانم حقیقت کی می چون شوم

وگر مر ترا رای سوی منست

نترسم گرم عالمی دشمنست

چنان بگسلمشان ز روی زمین

که بر من کنند اختران آفرین

بدو گفت گلشاه کای نام جوی

میندیش وز دشمنان کام جوی

کی تو تا قیامت مرا مهتری

ز صد ورقه بر من گرامی تری

شب و روز من در وفای توم

پرستندهٔ خاک پای توم

ربیع ابن عدنان عجب شاد شد

به گفتار او از غم آزاد شد

همی راند چون موج دریا بخشم

سوی یار دل، سوی بدخواه چشم

براندند ازین و از آن سو سپاه

برابر فتادند در نیم راه

همان و همین ساخته ساز جنگ

نکردند بر کینه جستن درنگ

هم از گرد ره جنگ برساختند

زمین را به لرزه در انداختند

مصاف سپه را بیاراستند

کی می جنگ با آرزو خواستند

علم ها زعیوق بگذاشتند

بگرد آسمان را بینباشتند

بزوبین جان جوی دل سوختند

بناوک همی دیده بردوختند

صف از آتش تیغ برتافتند

ز کین کوس کینه فرو کوفتند

ز بس نعره و جنگ و آشوب و شور

ز بس شیههٔ ابرش و خنگ و بور

ز تف خدنگ و ترنگ کمان

ز زخم عمود و ز طعن سنان

تو گفتی جهان نیست گردد همی

زمین را فلک درنوردد همی

زمین شد ز خون لعل چون سندروس

هوا گشت از گرد چون آبنوس

چو از نور بگشاد گردون گره

بتفسید بر شیر مردان زره

ربیع ابن عدنان چو شرزه پلنگ

بغرید چون کرد آهنگ جنگ

فرس را به میدان کین درفگند

ز هیبت فزع بر زمین درفگند

بگردید اندر مصاف نبرد

ز هامون به گردون برآورد گرد

فرس بود چون ابر، او چون هزبر

هزبر ایچ کس دید بر تیره ابر؟

بدین سان همی گشت اندر مصاف

همی کرد لعب و همی جست لاف

یکی شعر گفت آن نبرده سوار

که چون بود شعرش عجب،‌ گوش دار

شعر گفتن ربیع ابن عدنان

همی گفت شاه سواران منم

سرور دل نامداران منم

گه جنگ ثعبان پر دل منم

گه صلح خورشید رخشان منم

گه بزم مهتاب مجلس منم

گه رزم سالار میدان منم

گه دوستی ابر رحمت منم

گه دشمنی شیر غران منم

بجای جفا زهر قاتل منم

بگاه وفا تازه ریحان منم

بگفت این و در گرد میدان بگشت

زمین را بسم فرس در نوشت

ز رخشنده تیغ آتشی برفروخت

کی از تف آن پشت ماهی بسوخت

بگفت ای دلیران و گردان رزم

سران و شجاعان و مردان رزم

کی جوید همی حمیت و نام و ننگ

که آید همی سوی میدان جنگ

هر آنکس که سیر آمد از جان خویش

زمن جست بایدش درمان خویش

چو روباه از جان خود گشت سیر

کندش آرزو جنگ و پیکار شیر

الا سوی پرخاش پویید، هین!

ز کین جوی خود کینه جویید،‌هین!

سواری برون زد ستور از مصاف

بدل سد آهن به تن کوه قاف

به کف در یکی تیغ رخشان چو برق

در آهن نهان از قدم تا به فرق

چو دو ببر آشفته بر یک دگر

نشستند هر دو ز کین جگر

شد اندر میانشان زمانی درنگ

که بودند هر دو دلیران جنگ

ربیع ابن عدنان به حمله برش

درآمد یکی تیغ زد بر سرش

سر تیغ آن شه سواری گزین

درآمد به فرق و فرو شد بزین

بدو نیمه بفگند اندر مصاف

همی کرد بر گرد میدان طواف

همی گفت سوزنده آتش منم

ربیع ابن عدنان سرکش منم

بگفت این و در گرد میدان بگشت

زمین را بسم فرس در نوشت

بیایید تا رزم سازی کنیم

زمانی به شمشیر بازی کنیم

یکی مرد خواهم کی آید برم

شجاعی کجا باشد اندر خورم

سواری دگر اسب زد در نبرد

صف آشوب و گردن کش و شیرمرد

یکی نیزه در دست پیچان چو مار

که جز با دل و جان نکردی شمار

به کردار برق اندر آمد به خشم

چو دو کوکب آتشین کرده چشم

بگشت این بر آن تیز و آن هم برین

گه این حمله بر دو گه آن جست کین

ربیع ابن عدنان چو برق بهار

یکی تیغ زد بر میان سوار

به یک زخم شمشیر کردش دو نیم

بیفزود اندر دل خلق بیم

ربیع ابن عدنان بلهو و طرب

همی گفت او، کی سوار عرب

کجایند گردان لشکر شکن

که ناید همی هیچ کس پیش من

چه خواهید می زین فرومایگان

کجا خسته گردید می رایگان

بر من چو کردم نشاط نبرد

نخواهم کی آید مگر مرد مرد

یکی سروری دیگر آمد به جنگ

نکرد ایچ بر کینه جستن درنگ

هنوز اوز ره نارسیده برش

به یک زخم بگسست از تن سرش

سواران و گردان آهن جگر

همی آمدند از پس یک دگر

هر آن کس کی آمد همی کشته شد

میان صف از کشته پر پشته شد

چهل مرد از آن نامداران بکشت

که از کس گه کینه ننمود پشت

دگر کس نیامد سوی جنگ اوی

چو دیدند در جنگ آهنگ اوی

به جان دلیران درآمد نهیب

از آن تیر و شمشیر و عالی رکیب

چو گردان ز جنگش کشیدند دست

ربیع صف آشوب چون پیل مست

بغرید، گفتی دمان اژدهاست،

سران بنی شیبه گفتا کجاست

نخواهم به جز میر کآید برم

که من میر و سالار این کشورم

چه خیزد ازین مر چنین گم رهان

کی می کشته گردند چون ابلهان

مرا میر باید که هستم امیر

نخواهم ازین بد دلان حقیر

کجا ورقه آن عاشق تیره رای؟

کجا بابکش؟ گو به جنگ من آی!

نخواهم پدر را کی میراست و پیر

نیاید ز پیران هنر جای گیر

نخواهم به جز ورقه را هم نبرد

کی امروز پیدا شود مرد مرد

جوانم من و نیز هست او جوان

جوان را بکین بیش باشد توان

بگویید تا پیشم آید کنون

سوی جنگ مردان گراید کنون

کی تا عاشقی از دلش کم کنم

به مرگش دل خویش بی غم کنم

کجا هست گلشاه بیزار اوی

به جز من کسی نیست سالار اوی

نخواهم که بیند کسی روی اوی

به جز من نباشد کسی شوی اوی

گزیدم من او را، مرا او گزید

سزا را سزا رفت، چونین سزید

کنون ورقه گر بستهٔ مهر اوست

نیاید،‌ که نه در خور چهر اوست

به جنگ من آید گرش حمیت است

که در جنگ هم رنج و هم راحتست

چو بشنید ورقه از او این سخن

ببد بر دلش نو غمان کهن

به آب وفا روی هجران بشست

بجست او ز جا، کین جانان بجست

به جانش بر از مهر طاقت نماند

ز دیده به رخ اشک خونین براند

ز جای اندرون همچو آتش بجست

زبان بر گشاد و میان را ببست

نشست از بر بارهٔ رزمجوی

به کینه نهاد او سوی رزم روی

چو زی معرکه کرد رای، ای شگفت!

پدر جست، ‌دست و عنانش گرفت

بگفتش ترا نیست هنگام جنگ

زمانی ترا کرد باید درنگ

کی من هم کنون زو رهانم ترا

به کام دل خود رسانم ترا

بگفت این و بر بارهٔ بادپای

نشست آن سواری مبارز ز پای

برون زد فرس از میان مصاف

حمایل یکی تیغ تارک شکاف

به نیزه بگردید چون شیر نر

بگرد ربیع آن شه کینه ور

بگفت آن شه وشهسوار عرب

شجاع جهان افتخار عرب:

الای ای ربیع ابن عدنان بیای

به کینه بپوی و به مردی گرای

که ناگه سوی مرگ بشتافتی

اگر مر مرا خواستی، یافتی!

چو مر مار را عمر آید بسر

بخواباندش مرگ بر ره گدر

نجوید نبرد مرا آن کسی

که خواهد بدش زندگانی بسی

همام جهان دیدهٔ گوژپشت

ز حمیت یکی حمله بردش درشت

ربیع ابن عدنان بدو بنگرید

دو تا گشته پیری جهان دیده دید

رخی چون گل سرخ و مویی سپید

بسر بر خزی سبز، چون سبز بید

یکی نیزه چون مار ارقم به دست

که آتش همی از سنانش بجست

ابا این همه ضعف و پیری که بود

همی فر و زور جوانی نمود

ربیع ابن عدنان چو او را بدید

یکی نعره ای از جگر برکشید

بگفت ای جهان دیدهٔ سال خورد

گذشته بسی بر سرت گرم و سرد

ترا چه گه جنگ و کین جستن است

که گیتی به مرگ تو آبستن است

بگو ای خرف گشته تو کیستی

وزین آمدن بر پی چیستی؟

ترا چون کشم من؟ که خود کشته ای!

تو خود نامهٔ عمر بنوشته ای!

مرا زان جوانان مردان مرد

همی خنده آمد به گاه نبرد

چگونه کنم با تو من رای جنگ؟

کند شیر آهنگ روباه لنگ؟

تو بر گرد تا دیگر آید برم

کی من چون برویت همی بنگرم

ترا باد شمشیر من بس بود

عقاب دژم کی چو کرکس بود؟

چوزو بابک ورقه چونین شنید

زحمیت یکی نعره ای برکشید

بدو گفت: ای ناکس و بی ادب

که باشی تو اندر میان عرب

که چونین سخن گفت یاری مرا

تو با خود برابر نداری مرا؟

به غمری همی قصد جیحون کنی!

به پیری مرا سرزنش چون کنی؟

به تن پیرم ای سگ، ولیکن به زور

بدرم جهان گاه آشوب و شور

چو بر کینه جستن ببندم میان

نیندیشم از چون تو سیصد جوان

ز پیری به من بر نیاید شکست

مرا چون تو صد بنده بودست و هست

فزون زین لباس جفا را مپوش

چه بیهوده گویی؟ به پیکار کوش!

بجز پیری از من چه آمد گناه؟

تو از لنگ اشتر لگدراست خواه

بگفت این و چون تندر از تیره ابر

بغرید وز دل بپالود صبر

چو دود و چو آتش درآمیختند

به شمشیر و نیزه برآویختند

به نیزه همی دیده بردوختند

به تیغ بلا آتش افروختند

برآمد یکی تیره گرد از نبرد

که پر گرد شد گنبد لاژورد

یکی داشت نیزه، یکی داشت تیغ

نبد ضربت از یک دگرشان دریغ

بگشتند ازین حال پیر و جوان

بسی طعنه شد باطل اندر میان

نه این گشت چیرو نه آن گشت چیر

نه از کینه جستن یکی گشت سیر

همام آنک با هوش و تبدیر بود

هم آخر جهاندیده و پیر بود

حصاری که دیوار او شد کهن

نباشد مر آن را بسی اصل و بن

چو بسیار گشت این بر آن آن برین

همام دل آور در آمد بکین

عنان تکاور به مرکب سپرد

به نیزه نمودش یکی دست برد

بزد نیزه ای بر کمرگاه اوی

بدان تا کند زو تهی گاه اوی

ربیع ابن عدنان چو شیر دژم

بزد تیغ و آن نیزه کردش قلم

بگفت: ای کهن گشته پیر نژند

یلان عرب نیزه چونین زنند؟

هم اکنون شجاعت بیاموزمت

به تیر بلا دیده بر دوزمت

بگفت این و از کین دل حمله کرد

بیاورد شمشیر تیز از نبرد

یکی ضربتی زد شگفتی عظیم

که کردش به یک ضربت او را دو نیم

چو پیر جهاندیده شد سرنگون

همی گشت از آن زخم در خاک و خون

ز قوم بنی شیبه بر شد خروش

دل سرکشان اندر آمد به جوش

فشاندند بر سر همه تیره خاک

ببر در همه جامه کردند چاک

گسست از تن ورقه آرام و هوش

تنش نال گون شد دلش نیل پوش

ز سستی نجنبید رگ در تنش

به خون در شده غرق پیراهنش

چو با زی هش آمد دگر ره ز پای

بیفتاد و ببرید از و هوش و رای

سدره گشت بی هوش و آمد بهوش

برآورد بار چهارم خروش

بگفتا: کی یکبارگی سوختم

دل و دیدهٔ ناز بردوختم

مرا خود دل از عاشقی خسته بود

به هجران جانان در و بسته بود

دل خسته ام باز شد خسته تر

به تیمار هجران در و بسته تر

بد از هجر بر پای من پای بند

به مرگ پدر گشت جانم نژند

به عشق اندرون صبر کردن رواست

به مرگ پدر صبر کردن خطاست

بدارای و نیروده دادگر

به پیغمبر آن فخر و زین بشر

اگر باز گردم ازین جایگاه

مگر خواسته کینه از کینه خواه

بگفت این و جستش چو شیری ز جای

به خنگ تکاور درآورد پای

بپوشید خفتان و از بر زره

میان بسته وز دل گشاده گره

ببر در یکی تیغ مرد آزمای

به کف در یکی نیزهٔ جان ربای

بدین سان همی رفت فرخ پسر

جگر خسته تا نزد کشته پدر

نگونسار خود را برو برفگند

همی کرد نوحه به بانگ بلند

گرفت او سر بابک از خون و خاک

همی کرد رخسارش از خاک پاک

نهاده ز مهر دلش بر کنار

دو دیده ز غم کرده بد سیل بار

بمالید بر روی او روی خویش

رخ از هجرو ز درد، دل کرده ریش

زمین را ز خون آبه گل زار کرد

جهان را پر از نالهٔ زار کرد

بدل در در درد و غم باز کرد

از انده یکی شعر آغاز کرد

شعر گفتن ورقه در مرگ پدر

دریغ ای پدر دیدهٔ شیر مرد

کی رفتی ز دنیا پر از داغ و درد

چنین است کار سرای سپنج

چنین بود خواهد جهان گرد گرد

شدی کشته ناگه به دست سگی

که او را نه زن خواند شاید نه مرد

از و کین تو باز خواهم چنانک

کی گرید برو گنبد لاژورد

چنان کو بر آورد گرد از سرت

بر آرم ز فرقش به شمشیر گرد

بگفت این واز درد بگریست زار

ز خون کرد روی زمین لاله زار

چو بسیار بگرست و زاری نمود

بگفتا کنون بانگ و زاری چه سود؟

برفت او و بر بارگی برنشست

سوی کینه رانداسب چون پیل مست

به حمله درآمد به سوی ربیع

بگفتش ربیع: ای سوار بدیع

چه مردی و پیشم چرا آمدی؟

بر شیر نر به چرا آمدی!

کی بر تو مرا رحمت آید همی

نخواهم کی آیدت از من غمی

سوی مرگ رفتن بسیجی همی

به دستم بذره نسنجی همی

سراسیمه رایی و دل خسته ای

مگر با غم عشق پیوسته ای؟

چه مردی؟ هلا زود بر گوی نام

همانا تویی ورقه ابن الهمام

کی از هجر گلشاه و مرگ پدر

شدستی دلاواره آسیمه سر

اگر ورقه ای، حمله آور، هلا!

کی برهانمت هم کنون زین بلا

کی از بهر بابک بنالی همی

برین روی زاری سگالی همی

رسانم ترا هم کنون زی پدر

بدین تیغ پولاد پرخاش خر

ور از بهر گلشاه دل خسته ای

دل اندر غم عشق او بسته ای

هم اکنون سرت را برم سوی اوی

نبینی تو تا زنده ای روی اوی

نه ای تو سزاوار دیدار اوی

منم یار او و سزاوار اوی

چو بشنید ورقه ازو این سخن

غم بابک و عشق آن سروبن

دگرباره اندر دلش تازه شد

بنالید و دردش بی اندازه شد

بگفت: ای فرومایهٔ مستحل

نیاورد گردون چو تو سنگ دل

نبخشودی ای شوم نامهربان

بر آن پیر فرتوت دیده جهان

که بر جان او بر، کمین ساختی

جهان را ز نامش بپرداختی

چه گفتی وراهیچ کین خواه نیست

و یا سوی تو مرگ را راه نیست؟

ترا گر چنین بود در دل گمان

گمانت کژ آمد بسان کمان

که من از پی کین او خاستم

به کینش زبان را بیاراستم

کنون از عرب نام تو کم کنم

نشاط و سرور تو ماتم کنم

ز بی آن کی بر تو شبیخون کنم،

ز خون تو این دشت گلگون کنم،

به شمشیر جان از تنت برکنم

بگرز گران گردنت بشکنم

جهان را، چو من تیغ پیدا کنم،

ز خون سپاه تو دریا کنم

بنالند چون نیزه گیرم به چنگ

به بیشه هزبرو به دریا نهنگ

ألا با من ای شیر جنگی بگرد

کی خواهم ز فرقت برآورد گرد

نباید مرا با تو زین بیش لاف

کی جای نبردست و جای مصاف

ربیع ابن عدنان ز گفتار اوی

برآشفت و آمد به پیکار اوی

بگفت: ای فرومایهٔ بی وفا

چه گویی تو در روی مردان جفا

نگویی مرا تا تو اندر عرب

چه کردستی از کارهای عجب

کی پیشم دلیری نمایی همی

بر شیر سگرا ستایی همی

محالست با من ترا گفت و گوی

بیا تا به میدان درآریم گوی

بگفت این و مانند ابر بهار

برو حمله کرد آن دلاور سوار

بر آویختند آن دو میر عرب

دو فرخنده نام و دو عالی نسب

دو میر شجاع و دو پیل نبرد

دو شیر صف آشوب و دو مرد مرد

به یک جای هر دو برآویختند

به نیزه همی صاعقه بیختند

سپردند هر دو به مرکب عنان

به پیش آوریدند نوک سنان

بگشتند چندان بخشم و ستیز

که شد نیزهٔ هر دوان ریز ریز

فگندند نیزه، کشیدند تیغ

چو دو برق رخشنده از تیره میغ

ز بس ضرب شمشیر زهر آب دار

بشد تیغ در دستشان پاره پار

بجز قبضهٔ درقه در دستشان

نماندونه کس داد ز آن سان نشان

ربیع ابن عدنان بکردار میغ

فراز سر ورقه بگذارد تیغ

ز شمشیر او ورقه ابن الهمام

بترسید و پیش آوریدش حسام

به شمشیر شمشیر او را گرفت

به دو نیمه شد هر دو تیغ ای شگفت!

بماندند بی نیزه و تیغ تیز

کسی کرد بی تیغ و نیزه ستیز؟

چو از تیغ و نیزه ندیدند کام

ربیع و همان ورقه ابن الهمام

نشدشان به جنگ اندرون رای سست

بگرز گران دست بردند چست

به گرز گران آوریدند رای

فشردند هر دو به پرخاش پای

بگرز آزمودند چندان نبرد

کی گل رنگ رخسارشان گشت زرد

نکردند گرز گران را یله

جز آنگه که شددست پر آبله

دگر باره شمشیرها خواستند

همی جنگ نو از سر آراستند

دو تیغ و دو رمح آوریدندشان

چو بی نیزه و تیغ دیدندشان

به میدان در، آن هر دو خسرونژاد

به کینه بگشتند چون تند باد

ربیع ابن عدنان برآورد خشم

یکی حمله کرد آن سگ شوخ چشم

سر نیزه بگذارد بر ران اوی

که از درد آزرده شد جان اوی

ابر پهلوی اسپ رانش بدوخت

رخ ورقه از درد دل برفروخت

پیاده شد از اسپ، اسپش بمرد

پیاده برآن خستگی حمله برد

یکی نیزه ای زد به بازوش بر

کی بردوخت بازو به پهلوش بر

ولیکن به جانش نیامد گزند

ز بازوی خود نوک نیزه بکند

تن هر دو در بند غم بسته شد

همین خسته گشت و همان خسته شد

غلامش یکی بارهٔ تیز گام

بیاورد زی ورقه ابن الهمام

هم اندر زمان ورقهٔ نیک رای

به اسپ تک آور درآورد پای

بگشتند آن هر دو فرخ جوان

ز هر دو چو دو سیل خون شد روان

ز بس خون کی از هر دو پالوده شد

ز خونشان دل خاک آلوده شد

دل هر دو از درد مستی گرفت

تن هر دو از رنج سستی گرفت

ز سستی بماندند از کارزار

بر آن هر دو آزاده شد کار زار

یکی خسته بازو یکی خسته ران

همان زین بترسید و هم این از آن

دو عاشق ز بهر دلارام خویش

همی تیره کردند ایام خویش

همی بر زدند از جگر سرد باد

همی کرد هریک ز گلشاه یاد

چنان بد دل ورقه ابن الهمام

ز هجران گلشاه فرخنده نام

کی هزمان همی مغزش آمد به جوش

ولیکن بداز صبر و مردی خموش

ربیع ارچه بد عاشق زار اوی

دلش ایمن آخر بد از کار اوی

کی در حی او بود و در خان اوی

دلارام گل رخ بدش جان اوی

کی گلشاه با او وفا کرده بود

تن از وی به حیله رها کرده بود

به مکر و به چاره دلش بسته بود

به شیرین زبانی ازو جسته بود

جهان بر دلش تنگ چون حلقه بود

ولی جانش پیوستهٔ ورقه بود

کی باوی به یکجای خو کرده بود

دل هر دو در عشق پرورده بود

هم از کودکی مهرشان بسته بود

وفا در دل هر دوان رسته بود

ربیع ابن عدنان ز بس ابلهی

نبود آگه از مکر سروسهی

کی بروی به حیلت نهادست بند

به تیمار هجران و بیم گزند

مطلب مشابه: اشعار عنصری؛ مجموعه اشعار بلند، قصاید و رباعیات این شاعر قدیمی

کنون بشنو ای خال ِ آزاد مرد

که گلشاه دلخواه با او چه کرد

ربیع ابن عدنان چو از پیش اوی

سوی کینهٔ ورقه آورد روی

بپوشید گلشاه دست سلیح

ببر در حسام و به کف در رمیح

یکی خز کوفی به سر در ببست

بجست از بر بارگی برنشست

بسان غلامان تن خویشتن

بیاراست آن لعبت سیم تن

نهان از کنیزان و پیوستگان

نهان از غلامان و دربستگان

ز حی بنی ضبه آمد بدر

به تیره شب آمد به وقت سحر

ببسته به رسم عرب روی خویش

به دستار پوشیده گیسوی خویش

چو شد یار با بارهٔ گام زن

براند اسب گرم آن دلارام زن

همی راند تا سوی لشکر رسید

ز گرد دو لشکر هوا تیره دید

دو عاشق بر آن سان چو دو کوه روی

گرازان و روی آوریده بروی

دل هر دو از مهر پرداخته

همین و همان جنگ را ساخته

نگه کرد گلشاه سوی نبرد

بدید آن دو گردن کش شیرمرد

یکی بد ربیع ابن عدنان به نام

دگر ورقه بد نام ابن الهمام

برابر شده هر دو با یک دگر

یکی کینه دار و یکی کینه ور

تن ورقه با خاک پیوسته دید

به زخم بلا ران او خسته دید

تو گفتی کی آتش برافروختند

مر آن گل رخان را درو سوختند

ز دل سوی دیده برآورد خون

ز مرکب همی خواست شد سرنگون

ولیکن به جلدی تن خویشتن

نگه داشت آن لعبت سیم تن

دگرباره کرد آن دلفروز ماه

به سوی ربیع ابن عدنان نگاه

زمین دید از خون او لاله گون

ز بازوش گشته روان سیل خون

غم ورقه بر جانش خوشتر ببود

دلارام را مهر ورقه فزود

فرس پیش راند آن نگار بدیع

چو آمد به پیش سپاه ربیع

ز بهر نظاره بجا ایستاد

که اندر حیل بود سخت اوستاد

به سوی ربیع و سوی ورقه چشم

نهاد آن دلارام پر کین و خشم

که تا جنگ آن هر دوان چون بود

از آن دو بمردی کی افزون بود

به میدان رزم اندر آن هر دو گرد

نمودند هر دو همی دست برد

چو دو شیر آشفته بر یک دگر

گه این حمله آور، گه آن حمله بر

اگرچند از جنگ خسته بدند

وگر چند در عشق بسته بدند

ز کین دل و حمیت نام و ننگ

همی تازه کردند آیین جنگ

همی از سم مرکبان نبرد

زمین و هوا را بپوشید گرد

ز بس ماندگی مرکب هردوان

همی خون فگند این و آن از دهان

همی کرد گلشه نظاره ز دور

شده در غم عشق ورقه صبور

بجوشید اندر دل ورقه مهر

ز حمیت مر او را برافروخت چهر

بزد بانگ بر مرکب باد پای

بجست اسپ چون مرغ پران ز جای

ز بس تیزی آن بارهٔ ره سپر

خطا کرد ناگه درآمد بسر

سر و گردن اسپ بر هم شکست

به دل ورقه گفت: از قضا کس نرست!

بیفتاد مسکین ستان برقفا

ربیع اندر آمد چو کوه صفا

بلرزید ورقه چو برگ درخت

بگفت: آه نومید گشتم ز بخت!

ربیع دلاور ز زین در بجست

چو شیری دژم بین کی بروی نشست

چو شد ورقه اندر کف او زبون

کشیدش یکی خنجر آب گون

بدان تا به خنجر ببرد سرش

برد سر به نزدیک آن دلبرش

سر دست او ورقه بگرفت سخت

چو دیدش کی یک باره برگشت بخت

بگفتا برین دل میفزای درد

به حق خداوند جبار و فرد

از آن پیش تا کم درآری ز پای

یکی روی گلشاه ما را نمای

کنونم مکش، دست و پایم ببند

ببر نزد آن زاد سر و بلند

بدیدار آن ماه مهمان کنم

به پیش وی آنگاه قربان کنم

چو یک بار دیگر ببینمش روی

توام کش چو بکشد مرا عشق اوی

چو بشنید گفتار ورقه ربیع

بگفت: آمدم پیش کاری بدیع

بدو گفت: ای بی وفا بد سگال

چرا قصد کردی به سوی جدال؟

کنون کوفتادی به چنگم اسیر

شدی کند رای و شدی کند ویر

به سوگند بستی دلم را؟ رواست

کنم آنچت اکنون مرا دو هواست

برم من تو را سوی گلشاه تو

به پایان برم عمر کوتاه تو

بگفت این و از سینهٔ او بجست

دو دستش پس پشت محکم ببست

فگندش به گردن درون پالهنگ

پیاده کشیدش به میدان جنگ

چو گلشاه ویرا به میدان بدید

سوی دیده خون دلش بردوید

نماند ایچ بر جانش آرام و صبر

به کینه درآمد چو یک پاره ابر

چوجانان مرو را بدان سان بدید

درآمد یکی نعره ای بر کشید

بدیشان چو تنگ اندر آمد ز راه

ز رخ پرده بگشاد و بنمود ماه

عمامهٔ خز از سر به بیرون فگند

به لشکر نمود آن دو مشکین کمند

چو پرده ز رخسار او دور گشت

همه روی میدان پر از نور گشت

از آن موی خوشبوی و آن روی پاک

پر از لاله شد سنگ و از مشک خاک

دو لشکر عجب مانده از روی اوی

از آن قد و بالا و گیسوی اوی

بگفتند و یحک! ز ابر سیاه

چگونه پدید آمد این طرفه ماه!

ربیع ابن عدنان چو او را بدید

ببد خیره و سوی او بنگرید

گمانی چنان برد کان ماه روی

ز مهر دل آمد بدیدار اوی

به تفسید اندر دلش مهر اوی

چو چشمش برافتاد بر چهر اوی

فرس پیش او راند، گفت: ای نگار

چرا آمدی؟ زود حجت بیار

مگر بی من ای دوست غمگین شدی

ز هجران من زار و مسکین شدی

کی من بی تو ای دوست چونان بدم

تو گفتی کی در بند و زندان بدم

نبایستت آمد همی سوی من

وگر چند نشکیبی از روی من

که من زی تو با ورقه آیم همی

ز کینه دلش را بخایم همی

به پیش تو خواهمش گردن زدن

کی تا من ز تو برخورم تو ز من

ز گفتار او ورقه شد سوگوار

بگفتا که هم جان شد و هم نگار

گمان برد مسکین مگر با ربیع

بپیوست مهر آن نگار بدیع

بگفت ار کنون کشته گردم رواست

که کشتن مرا راحت از هر بلاست

همی راند گلشاه با مهر و رنگ

سمند صف آشوب را نرم و تنگ

بدان سان کی من زی تو آیم همی

ز دل مهربانی نمایم همی

چو از ره رسیدش بر هر دو تنگ

نکرد ایچ بر جایگه بر درنگ

یکی نیزه زد آن ستوده هنر

ربیع فرومایه را بر جگر

سنانش گذارید از سون پشت

بر آن سان بزاری مر او را بکشت

بزیر آمد و دست ورقه گشاد

سوی لشکر خویس رفتند شاد

چو ورقه ز گلشاه چونان بدید

ز شادی تو گفتی همی بر پرید

دو رخسارش از خرمی برفروخت

به تیر طرب چشم غم را بدوخت

بنی شیبه و قوم او از نشاط

کشیدند از دل به شادی بساط

روان از همه غم بپرداختند

ز شادی همه دل برانداختند

همه یک به یک نعره برداشتند

بر اعدا همه گردن افراشتند

همه ضبیان را ز تیمار و غم

سیه شد جهان و نگون شد علم

شدند از عنا همچو دل بردگان

چو آسیمه ساران و پژمردگان

هلال آن کجا باب گلشاه بود

دلاور، بدو روز گم راه بود

ز تیمار فرزند دل خسته بود

کی بخت از برش ناگهان جسته بود

چو دختر بدو باز دادش خدای

شده دولتش باز آمد بجای

روان را چو از بند غم جسته دید

دل خویش با بخت پیوسته دید

همه لشکر از شوق کردند باز

به دل بر در شادکامی و ناز

ربیع جهان سوز چون کشته شد

همه دولتش جمله برگشته شد

دو فرزند بد مرو را جنگ جوی

دلیر و صف آشوب و فرهنگ جوی

چو بر بابشان دولت آمد بسر

به کینه برون راند مهتر پسر

بر بابک آمد، گرستش بزار

پر از خون دل کرده روی و کنار

چه گفتش؟ بگفت: ای گرامی پدر

ایا شاه صف دار آهن جگر

دریغا کی بر دست بی مایگان

بناگاه کشته شدی رایگان

ولیکن به کین تو من هم کنون

کنم روی این دشت دریای خون

بگفت این و از کینهٔ دل غلام

بغرید مانند رعد از غمام

مطلب مشابه: اشعار عنصری؛ مجموعه اشعار بلند، قصاید و رباعیات این شاعر قدیمی

جنگ کردن ربیع با پسر گلشاه

براند اسپ تازی به کردار باد

بیامد میان مصاف ایستاد

همی گفت: امروز روز منست

نترسم گرم دشمن آهر منست

ایا شه سواران بیایید هین

بیایید و بخت آزمایید هین

چو من از پی کین ببستم کمر

بدرم من آهن دلان را جگر

بیایید و پویید سوی نبرد

مباشید، پاشید بر ماه گرد

چو شد ورقه آگه ز گفتار اوی

نیت کرد رفتن به پیکار اوی

جراحت بیاگند و ران را ببست

بجست از بر خنگ جنگی نشست

دل و جان گلشاه شد ناشکیب

ز رفتن به جان اندر آمد نهیب

که با آن همه سستی و خستگی

همی کرد با کینه پیوستگی

سراسیمه شد ماند از وی شگفت

بزد چنگ دست و عنانش گرفت

بگفتش به مردی چه نازی همی

به بیهوده چون جنگ سازی همی؟

من اینک همی پیش روی توم

همت یار و هم مهرجوی توم

چرا غم به غم برفزایی همی

به بیهوده رنج آزمایی همی؟

گرت با خرد هست پیوستگی

چگونه کنی جنگ با خستگی؟

تو بنشین کی اکنون به جای تو من

شوم سوی میدان برای تو من

رسانم ورا هم کنون زی پدر

که نزد پدر بهتر آید پسر

بگفت این و از کینه آهنگ کرد

جهان بر دل دشمنان تنگ کرد

فگند اسپ را در میان بریز

ز کینه برآهیخت شمشیر تیز

بگفت: اینک آمد کی اژدها

که مرگ از نهیبش نگردد رها

زمین را بدرد به نعل سمند

ز حل را درآرد به خم کمند

بگفت این وزد بانگ را برفرس

فرس جست زیرش چو مرغ از قفس

فرو کرد شمشیر را در نیام

به نیزه بگردید گرد غلام

غلام اندر آمد به کردار ابر

بگردید گردش چو غران هزبر

ز قتل پدر بد دلش سوخته

به جان اندرش آتش افروخته

دو ببر بر آشفتهٔ تیغ زن

بگشتند با یک دگر هر دو تن

درآمد کنیزک چو تند اژدها

که از بند غم گشته باشد رها

به سینه برش طعنه ای زد درشت

سر نیزه بگذاشت از سوی پشت

بگفت: ای دلیران و گردن کشان

سران و شجاعان و مردم کشان

کی آید دگر پیش پیل دژم

کی تا بند او بگسلانم زهم

چو کهتر برادر شنید این سخن

بجوشید از کینه آن سرو بن

یکی نعره زد کودک شیر دل

که گشتند ز آن نعره گردان خجل

چنان شیر دل بود کهتر پسر

که پیل از نهیبش فتادی بسر

به گردن کشان بر سرافراشتی

سر نیزه از سنگ بگذاشتی

یکی حمله کرد او به گلشاه بر

گرفت او کمین را بر آن ماه بر

برو نیز گلشاه دلبر بگشت

چو دو شیر آشفته بر ساده دشت

زمین از تف تیغشان تفته شد

دل هر دو بر مرگ آشفته شد

به کفها درون تیغ یا زنده شد

به تنها درون دل گدازنده شد

رخ ماه بر چرخ پوشیده شد

به سرها درون مغز جوشیده شد

ستور از تک و پویه بیچاره شد

زره شان به تن بر به صد پاره شد

ز حمله دل هر دو رنجور شد

رخ هر دو از نور بی نور شد

چو ایشان به کینه برآویختند

نشاط و بلا در هم آمیختند

غلام دلاور درآمد چو باد

به حمله به نزدیک گلشاه شاد

بزد نیزه ای، آمد اندر برش

به یک طعنه بفگند خود از سرش

برهنه شد آن مشک پرتاب اوی

پدید آمد آن ورد و سیماب اوی

زمین گشت گلنار از روی اوی

هوا گشت عطار از بوی اوی

بسا کس که آن روز دل خسته شد

بدام بلا جان او بسته شد

چو پیدا شد آن ماه از زیر ابر

از آن هر دو لشکر بپالود صبر

دل دختر از درد شد پر گره

بسر برفگند آستین زره

خجل گشت وز شرم گم کرد رای

شدش سست از خیرگی دست و پای

غلام دلاور چو اورا بدید

بدلش اندرون فرش غم گسترید

دلش از غم عشق شد سوخته

چو شمعی شد از آتش افروخته

به عشق آن پسر از پدر درگذشت

به یکبارگی سست و بیچاره گشت

چو دختر چنان سر برهنه بماند

سبک نامهٔ شیرمردی بخواند

بزد نیزه و خود را از زمین

برآورد آن دخت نسرین سرین

سر آن خود را زود بر سر نهاد

تو گفتی که مه بر سر افسر نهاد

زحمیت بگردید گرد غلام

پسر بود در شیر مردی تمام

بتی بود کودک، ولی مرد بود

شجاع و دلیر و جوانمرد بود

کنیزک زحمیت برو حمله کرد

بگردید اندر مصاف نبرد

چو سوی غلام اندر آمد ز راه

بزد نیزه آن لعبت کینه خواه

پسر نیزهٔ او گرفتی به دست

به قوت همه نیزه بر هم شکست

چو دختر بدو کامهٔ دل براند

به کار غلام اندرون خیره ماند

پسر گفت: ای دل ربای بدیع

منم نامور غالب ابن ربیع

تو پیشم چنانی به میدان جنگ

که نخچیر بیچاره پیش پلنگ

کنون ای پری چهرهٔ خوب روی

به یک سونه این کینه و گفت و گوی

مرا با تو امروز پیکار نیست

مرا جفت نی و ترا یار نیست

برادر بر دست تو کشته شد

پدر از بلای تو سر گشته شد

کنون کاین دل از مهر گم راه گشت

ز جنگت مرا دست کوتاه گشت

نجویم ز تو کینهٔ هیچ کس

مرا در جهان چهرت ای دوست بس

کنون گر به مهرم تو رغبت کنی

بپایی و با بنده صحبت کنی

تن و جان و مالم همه آن تست

دلم بستهٔ عهد و پیمان تست

تو اکنون ازین بند بگسل گره

شنیدی، کنون پاسخم باز ده

بخندید دختر ز گفتار اوی

از آن عشق و از نالهٔ زار اوی

بگفتش: هنوز ای پسر کودکی

ابا کودکی سخت نا زیرکی

ترا جای نالیدن و ماتمست

که اندر دلت شاد کامی کمست

گه کینه و جای بیدادی است

چه جای عروسی و دامادی است؟

همه خان و مان تو پرشیون است

ترا چه گه لهو و زن کردن است؟

عروس تو امروز جز گور نیست

که با بخت بد مر ترا زور نیست

پدرت اندرین آرزو جان بداد

ترا نیز جان داد باید به باد

ز گفتار گلشاه کودک بتفت

برآشفت از خشم و کینه گرفت

بگفتا: کسی کو سزاوار بند

بود، نشنود از خردمند پند

کسی را که خواهد همی شد هلاک

ره مرگ او کی توان کرد پاک؟

بگفت این و زد نیزه را بر زمین

برآهیخت شمشیر تیز از کمین

یکی تیغ بران چو سوزنده برق

بگفتا: منم سید غرب و شرق

اگر با منت مهر پیوسته نیست

سرت از سر تیغ من رسته نیست

اگر با منت دوستی روی نیست

بجز گور بی شک ترا شوی نیست

بگفت این و در گردش آورد گرد

از آورد گیتی پر از گرد کرد

برآورد تیغ و گشادش بغل

همی رفت با تیغ تیزش اجل

چو بر مرگ گلشاهش آمد هوا

فرو هشت شمشیر تیز از هوا

فراز سر آن بت سیم بر

کنیزک ز تیغش بدزدید سر

سر تیغ تیز از وی اندر گذشت

ز مکر کنیزک پسر خیره گشت

فروهشت تیغش بسوی سمند

سر و گردن اسپ در بر فگند

ستور کنیزک درآمد ز پای

جدا گشت از اسپ آن دل ربای

بجست از زمین پس به کردار میغ

بنزد پسر رفت و بگذارد تیغ

بزد تیغ بر دست اسپ پسر

قلم کرد و اسپ اندر آمد بسر

غلام از دلیری ز زین در بجست

از آن پیشتر کاسپ او گشت پست

غلام دل آشوب شمشیر زن

درآمد به کینه سوی شیرزن

بیفگند شمشیر و نیزه ز چنگ

بر دختر آمد چو غران پلنگ

بزد در کمر گاه دختر دو دست

کشیدش سوی خویش چون پیل مست

کنیزک چو آگاه گشت از هنرش

بزد دست و گرفت بند کمرش

برین حال دو دشمن کینه خواه

بکشتی بگشتند یک چند گاه

بگشتند و زور آزمودند دیر

نه آن گشت چیره نه این گشت چیر

پسر سخت نیرو بد و زورمند

بتن بود مانند سرو بلند

دلاور بدو جلد و زور آزمای

به نیزه بکندی کهی را ز جای

ز دختر فراز و فزون بد به زور

بود شیر را زور افزون ز گور

زن ار با مثل شیر پیل افگنست

به آخر چنان دان که زن هم زنست

بزد دست کودک به کردار دود

به قوت ورا از زمین در ربود

مطلب مشابه: رباعیات رودکی؛ مجموعه اشعار عاشقانه و احساسی رودکی

گرفتار شدن گلشاه

چو در بند او شد درخشنده ماه

نهاد از طرب روی سوی سپاه

سپاه بنی ضبه گشتند شاد

همه حمله کردند چون تند باد

گرفتند مر هر دو را در میان

شدند از طرب شادمان و دنان

چو ورقه چنان دید غم خواره شد

چو سر گشته ای زار و بیچاره شد

بگفت: ای سران و مهان عرب

شجاعان و نام آوران عرب

بجویید روی و بیابید رای

بکوشید با من ز بهر خدای

مرا اندرین کار یاری کنید

به جنگ اندرون پای داری کنید

مگر یار گم بوده باز آورم

دل دشمنان زیر گاز آورم

سبک باب گلشاه فرخ نسب

خروشید و بدرید بر تن سلب

بگفت: از پی حمیت و نام و ننگ

بکوشید أیا نام داران به جنگ

چو گفت این أبا ورقه و با سپاه

ز کینه بر اعدا گرفتند راه

به حمله درون زود بشتافتند

مر آن قوم را جمله دریافتند

بساجان کی اندر بلا سوختند

بسا دیده کز تیر بردوختند

همی تا جهان جامهٔ دود رنگ

نپوشید، کوته نکردند چنگ

چو گیتی بپوشید شعر کبود

دو لشکر ز هم باز گشتند زود

ربودند گلشاه دل خواه را

ببستند و بردند آن ماه را

چو دو لشکر از کینه گشتند باز

دل ورقه شد جفت گرم و گداز

بگفتا که: در جنگ کشته شدن

بهست از چنین زار زنده بدن

بگفتار با خلق بگشاد لب

نگر تا چه کرد آن سوار عرب

همی بود تا شب بسی درگذشت

شباهنگ بر چرخ گردان بگشت

برون آمد از خیمه چون تند باد

سوی لشکر دشمنان رخ نهاد

ابا درقه و دشنه و تیغ تیز

همی رفت تنها به خشم و ستیز

سپه بد سر اندر کشیده به خواب

که بس مانده بودند از رنج و تاب

چو آتش دل ورقه تفسیده گرم

همی شد میان سپه نرم نرم

همی کرد با خیمها در نگاه

به تیره شب اندر همی کرد راه

ز دلبرش جایی نشانی ندید

نه از هیچ جا زاری او شنید

چو از دیدن دوست نومید گشت

دل و جانش لرزنده چون بید گشت

یکی خیمه ای دید عالی ز دور

همی تافت از وی چو از ماه نور

سبک ورقه زی خیمه افگند رای

باومید دیدار آن دل ربای

چو از دور نزدیک خیمه رسید

به درگاه خیمه درون بنگرید

به بیغولهٔ خیمه گلشاه را

بدیدش مر آن دل گسل ماه را

دو گیسوش بر چوب بسته چو سنگ

ببسته چنان چوب بر رشته چنگ

پس پشت او دستها بسته سخت

غلام از بر تخت و او زیر تخت

همه مشک پر چنبرش زیر تاب

همه نرگس دلبرش زیر آب

گل لعل فامش نهان زیر ابر

دل مهربانش نهان زیر صبر

غلام از بر تخت، دل پرستیز

نهاده ز پیش اندرون تیغ تیز

تهی کرده بد خیمه از کهتران

ز پیوستگان و هم از مهتران

نبد جز غلام اندر آن خیمه کس

هم او بود تنها و گلشاه و بس

یکی نوبتی بر در خیمه بر

ببسته به کردار مرغی بپر

نهاده بر آن تخت پیش غلام

یکی قطره میزی می لعل فام

به دست اندرش ساغری پر شراب

به رنگ گل سرخ و بوی گلاب

غلام از بر تخت بد نیم مست

یکی تیغ پیش و پیاله به دست

فگنده بدیدار گلشاه چشم

رخی پر ز رشک و دلی پر ز خشم

به گلشاه گفتی همی هر زمان

ز کین جگر: کای فلان و فلان

بکشتی تو مر بابکم را به قهر

به من بر همه نوش کردی چو زهر

برادرم را نیز کشتی به جنگ

ایا سنگ دل شوخ بی نام و ننگ

گناه ترا جمله کردم عفو

نداری همی مر مرا هم کفو؟

من از ورقهٔ تو بچه کمترم

که ما را نخواهی، نیایی برم

ببندم کنون لاجرم بسته ای

دل خویش با مرگ پیوسته ای

هم اکنون من این بادهٔ لعل فام

خورم، چون بخوردم بگیرم حسام

همه کین دیرینه پیدا کنم

بگیرمت با قهر و رسوا کنم

به پیش تو اندر به قهر و ستم

چنان چون سزد با تو باشم بهم

سحرگاه باشد کی آیم به جنگ

شوم ورقه را زنده آرم به چنگ

به پیش تو آرمش بسته دو دست

کنمش از غم و رنج و تیمار مست

پس آنگه ببرم سرش از قفا

کزو وز تو دارم فراوان جفا

همی گفت چونین و بر کف شراب

همی راند گلشاه از دیده آب

روانش پر از درد و دل پر ز پیچ

سر از پیش خود بر نیاورد هیچ

نه با وی به گفتار بگشاد لب

نه از کبر خاموش گشت ای عجب!

غلام فرومایه کان می بخورد

نشست او زمانی و تیزی نکرد

پس آنگاه از تخت برخاست زود

ز کار فلک هیچ آگه نبود

به نزدیک او رفت با خرمی

بسیجید از بهر نا مردمی

بدان روی تا مهر بستاندش

به ناپاکی آلوده گرداندش

به گلشاه چون دست کردش دراز

دل ورقه مر کینه را کرد ساز

نماندش صبوری، نماندش قرار

به خیمه درون جست عیار وار

به یک جستن آمد به نزد غلام

برآورد و بگذارد هندی حسام

به یک زخم بگسست از تن سرش

کز آن زخم آگه نشد لشکرش

رهایی یافتن گلشاه

چو گلشاه رخسار ورقه بدید

ز جانش گل شاد کامی دمید

نگفتند از بیم لشکر سخن

برون شد بدر ورقه و سروبن

نهان از پس خیمه بیرون شدند

ندانست کس کآن دو تن چون شدند

سبک راه بی ره گرفتند زود

به لشکر رسیدند هر دو چو دود

سوی خیمهٔ باب گلشاه شد

همه لشکر از کارش آگاه شد

کی شد ورقه آورد گلشاه را

به کینه تبه کرد مر شاه را

رخ باب گلشاه چون لاله رنگ

شکفته شد و گشت ایمن ز جنگ

میان سپاه اندر آن تیره شب

بیفتاد از آن کار سهمی عجب

ز غریدن کوس و رویینه خم

تو گفتی کی مه راه کردست گم

همه شمعها را برافروختند

جهان را همه شادی آموختند

سپاه بنی ضبه در نیم شب

بماند اندر آن کار جمله عجب

همه یک دگر را بگفتند زود

بنی شیبه و قومشان را چه بود!

مگر لشکری بی حد و بی عدد

ز جایی رسیدندشان به مدد؟

نگه کرد باد مددشان ز کیست

و یا این نشاط و طربشان ز چیست

بیایید تا سوی مهتر شویم

مرو را برین شغل رهبر شویم

نباید کی سازند بر ما کمین

بسازند رزم و بجویند کین

چو این رای کردند، یکسر شدند

سوی خیمه و جای مهتر شدند

چوزی خیمشان بخت بدره نمون

همه خیمه دیدند پر موج خون

سر غالب از تن گسسته به تیغ

برون جسته آن ماه رخشان ز میغ

ز گل شه ندیدند جایی اثر

ز غالب جدا کرده دیدند سر

همه خیره گشتند و غمگین شدند

سراسیمه و زار و مسکین شدند

ز تیمار وز غم غریوان شدند

غریوان همه زانده جان شدند

سپاه بنی شیبه برخاستند

همه جنگ را تن بیاراستند

ز بهر ای پرخاش، وز گفت و گوی

بحی بنی ضبه دادند روی

همه شب بر آن جای مردی نماند

ز لشکر سواری و گردی نماند

چو پیدا شد از کوه زرین درفش

ز گیتی برآهیخت شعری بنفش

سپاه بنی شیبه ز اعدای خویش

ندیدند یک مرد بر جای خویش

چو از کار دشمن خبر یافتند

سوی حی خود روی برتافتند

بنی شیبه یک سر بیاراستند

برامش نشستند و می خواستند

چو با حی خود جمله باز آمدند

همه می ده و بزم ساز آمدند

ولیکن دل ورقه از مرگ باب

ببردرهمی خون شد از درد و تاب

از آن انده و درد بر جان اوی

شد افزون کی آزرده بد ران اوی

از آن در دو سهمش دل افگار شد

بیفتاد از پای و بیمار شد

چو بهتر شد از رنج نالندگی

دلش کرد مر عشق را بندگی

نگشت از دلش عشق گلشاه کم

نه بر جان گلشاه کم گشت غم

نیارست می خواستش بزنی

که بر مال خویشش نبد ایمنی

همه مال او برده بودند پاک

همش کرده بودند قصد هلاک

همی گفت بی مال و بی خواسته

چگونه شود کارم آراسته

بترسم که گلشاه را گر ز عم

بخواهم، به کف آیدم درد و غم

سر اندر نیارد به گفتار من

نیندیشد از نالهٔ زار من

کی بی خواسته دل نیابد طرب

نه بی سیم هرگز رسد لب به لب

همی بود بر رد هجران خموش

اگرچه همی مغزش آمد به جوش

به مردی تو گر پیشی از روستم

نگیری تو نام ار نداری درم

درم دار هموار باشد عزیز

نیرزی پشیز ار نداری پشیز

یکی بنده بد ورقه را سعد نام

به دانش تمام و به مردی تمام

کی از خردگیش آوریده بدند

به یک جایشان پروریده بدند

بر ورقه نزدیک تر بد ز جان

که بس با وفا بود و بس مهربان

چو از حال او یافتش آگهی

که کارش تباهست و دستش تهی

مطلب مشابه: اشعار ناصر خسرو؛ مجموعه شعر تک بیتی، رباعیات و اعار بلند عاشقانه زیبا

بر ورقه آمد هم از بامداد

بگفت ای همه دانش و دین وداد

برین گونه من دید نتوانمت

بکوشم مگر شاد گردانمت

شوم دل به پرخاش [و] جنگ آورم

مگر سوزیانی به چنگ آورم

اگر نام خویش از جهان کم کنم

ویا من ترا شاد و خرم کنم

اگر داری این شغل از من دریغ

دل خویشتن را بدرم به تیغ

فرو ماند ورقه ز گفتار اوی

سبک بنده رفت از پس کار اوی

خداوند او ورقهٔ تیر مهر

غلام دگر داشت آزاده چهر

خردمند و با عقل و فهم و تمیز

به نزدیک ورقه چو دیده عزیز

شده بود آن بنده سوی سفر

که آرد مگر جامه و سیم و زر

برآمد برین کار بر یک دو ماه

کی آن بندهٔ ورقه آمد ز راه

دل ورقه بد جفت تیمار و غم

کی نه با درم بود با بنت عم

نه گلشاه را مانده بدهوش و رای

نه با ورقه بد جان و دلبر بجای

بدین حال هر دو همی سوختند

به دل برهمی آتش افروختند

شده نامشان در عرب داستان

بغمشان شده بخت همداستان

چنان گشت گلشاه را روی و موی

کزو گشت گیتی پر از گفت و گوی

برافتاد بر هر دلی بند اوی

خلایق شدند آرزومند اوی

شده رسته با جانها مهر اوی

بپیوست با دیدها چهر اوی

بسی کس ورا به زنی خواستند

همی دل به مهرش بیاراستند

بزرگان و گردن کشان عرب

که بودند با مال و جاه و طرب

ابا خواسته پیش کردند دست

چو با مهر گلشاهشان دل ببست

همه جملگی عرضه کردند مال

که از مال نیکو توان کرد حال

نجیبان که پیکر و باد پای

ستوران مه نعل رزم آزمای

ضیاع و عقار و غلام و خدم

ز عقد یواقیت و زر و درم

همه عرضه کردند بروی همه

ز زر بدرها و ز برگ و رمه

بدان تا مگر یار گلشه شوند

سزاوار آن دل گسل مه شوند

چو در گوش ورقه خبر در رسید

رسولان و خواهندگان را بدید

ز تیمار دل در برش گشت خون

همی آمد از راه دیده برون

شده شخصش از مهر آن مهر جوی

ز ناله چو نای وز مویه چو موی

ز بس کز غم یار اندیشه کرد

گل لعل او زرگری پیشه کرد

چو از دست هجران دلش خیره ماند

سبک مام گلشاه را پیش خواند

بدو گفت: ای مادرم، زینهار!

بدین عاشق خسته دل رحمت آر

که بر جان من سخت شد بند تو

شدم بستهٔ مهر فرزند تو

به من بر ترا رحم ناید همی؟

چو من بنده ای تان نباید همی؟

کنون من زعم داد خواهم همی

ز تو خاله فریاد خواهم همی

شما نیک دانید سامان من

که گلشاه دارد دل و جان من

به بیگانگانش مده، گردهی

گرفتار گردی به خون رهی

تو دانی کی با تو ز یک گوهرم

ببخشی که از غم به رنج اندرم

سوی باب گلشاه پیغام من

ببر، گو مبر از من آرام من

حق بابکم را نگه دار تو

روان ورا خیره مازار تو

مرا شاد گردان به پیوند خویش

مکن دورم از روی فرزند خویش

بدین کاردانی کی من حق ترم

که با تو ز یک اصل و یک گوهرم

بگفت این و خون از دلش بردمید

ز نرگس ببارید بر شنبلید

دل مام گلشاه بر وی بسوخت

یکی آتش از جان او برفروخت

سوی شوی خویش اندر آمد چو باد

سخنهای ورقه برو کرد یاد

از آن نالهٔ عشق و تیمار اوی

وز آن زاری و شیون زار اوی

بگفتش ز هر دو گسست است هوش

که این با فغانست و آن با خروش

بپیوسته بینم همی رایشان

به یک جای بینم همی جایشان

غم عشقشان در فریبد همی

نه این ز آن نه آن زین شکیبد همی

نخسبند هر روز و هر شب ز مهر

کی هم تیز مهرند و هم خوب چهر

چنان رایشان است کاندر نهفت

کی هر دو به یک جای باشند جفت

عم ورقه خیره شد از گفت زن

چنین رای بیهوده گفتا مزن

کی من چون به ورقه همی بنگرم

تمامی ندارد حق دخترم

فراوان کس از حیهای عرب

خداوند مال و جمال و نسب

به پیوستگی رای ما کرده اند

جهانی پر از مال آورده اند

چی از بختگان و چه از بختیان

ز اسبان و از بدرهای گران

مرا بهتر از ورقه داماد نیست

ولیکن به دستش بجز باد نیست

تهی دست را از کسی بار نیست

گلی نیست کش گرد او خار نیست

اگر حق فرزندم آرد بجای

مرا در جهان جز بدو نیست رای

دهم من بدو به زنی دخترم

که او با من و من بدو در خورم

بشد مام گلشاه دل سوخته

سوی ورقهٔ آتش افروخته

بدادش به ورقه پیام هلال

بگردید بر ورقه یک باره حال

چنین گفت ای مادر مهرجوی

کنون این سخن را چه چیزست روی

تو آگه تری از من و حال من

تو دانی که تاراج شد مال من

مرا مال رفتست و ماندست مهر

فغان زین ستم کارگردان سپهر

تو ای خاله بر من مخور زینهار

بدین سوخته دل یکی رحمت آر

چو شد مام گلشاه آگه ز حال

سراسیمه برگشت سوی هلال

کی گر یک ز دیگر جدایی کنند

ابا تیره خاک آشنایی کنند

نباید کی فردا پشیمان شوی

بر آن هر دو دل خسته گریان شوی

هلال از غمش دست برزد به دست

بگفتش کی: آری، سزاوار هست

کی با یکدیگر هر دو اندر خورند

کی هر دو ز یک اصل و یک گوهرند

به جای من او مهر دارد بسی

نبینم ازو مهربان تر کسی

بدانگه کی گلشاه درمانده بود

دلم نامهٔ هجر او خوانده بود

به جنگ اندرون ورقهٔ تیز چنگ

برون آوریدش ز کام نهنگ

اگر آرد گرداندم آسیا

نگردانم از یکدگرشان جدا

جهان گر شود فتنهٔ روی اوی

نباشد بجز ورقه کس شوی اوی

ولیکن بگویش که از بهر مال

ترا رفت باید به نزدیک خال

کجا خال تو هست شاه یمن

بدو هست پدرام گاه یمن

همش تاج و تخت است و هم خواسته

همه کار او هست آراسته

بلاشک چو مر ورقه را دید روی

سپارد همه مال و ملکت بدوی

که وی را کس از نسل و پیوند نیست

به گیتی درش هیچ فرزند نیست

ازو کار ورقه شود آب دار

شود شادمانه بدیدار یار

شدش شادمان زن به گفتار اوی

ز شاد سوی ورقه بنهاد روی

بگفت ای پسر رستی از رنج و درد

کی عم کارها بر مراد تو کرد

ولیکن ترا ای نیازی پسر

همی رفت باید بسوی سفر

بر خال خود شهریار یمن

چراغ عرب نامدار زمن

کی گردد بدو کارت آراسته

شوی یار با یار و با خواسته

ز گفتار زن ورقه خرم ببود

دل و جان غمگینش بی غم ببود

شد آگه که او راست گوید همی

بجز راستی ره نجوید همی

امیر یمن بود منذر بنام

همی خورد شاد و همی راند کام

ابر ورقه بر مهربان بود سخت

کبد خال او، بخرد و نیک بخت

هم اندر زمان ورقهٔ پرهنر

بسیجید و سازید کار سفر

به چشمش ز خون دل آورد جوش

همی بی وی از وی برآمد خروش

پراگند بر ارغوان بر، زریر

سرشکش چو خون گشت دم زمهریر

پیمان بستن ورقه و گلشاه

بشد سوی کانه دو تا کرده پشت

جگر سوخته دل گرفته به مشت

بنالید پیش وی از داغ و درد

ببارید خون آبه بر روی زرد

بزاری چنین گفت: ای بنت عم

قضامان جدا کرد خواهد زهم

همی تازیم در وفای توم

اسیر تو و خاک پای توم

گر از مهر من بر دلت باک نیست

مرا جایگاه بهتر از خاک نیست

وگر با منت هست پیوند مهر

مبر دل ز مهر من ای خوب چهر

که من بی تو چون ماهیی بر شخم

بسان گنه کار در دوزخم

بگفت این سخن را و بر تخت زر

فروریخت از چشم لؤلوی تر

چو گلشه زورقه شنید این سخن

بنالید آن سر و تن سیم بن

چنین گفت کای نزهت کام من

ز نامت مبادا جدا نام من

به مهرم دل و جانت پیوسته باد

ببند وفا جان من بسته باد

میان من و تو جدایی مباد

ز چرخ فلک بی وفایی مباد

گر از روی من می بتابی توروی

مجویم،‌ وگر جویی از خاک جوی

بگفت این سخن را و بر ارغوان

ز مژگان ببارید سیل روان

گرفت آنگهی دست ورقه به دست

تن خود به سوگند و پیمان ببست

کی گر بی تو هرگز بوم شاد کام

وگر بینم از هیچ کس جز تو کام

و گر با شگونه شود چرخ پیر

به دست بداندیش مانم اسیر

کنم مسکن خویشتن تیره خاک

از آن پس کجا گشته باشم هلاک

بگفت این و از هر دو ببرید هوش

به یک ره برآمد ز هر دو خروش

ببستند پیمان و عهد و وفا

کزیشان کسی پیش نارد جفا

بورقه چنین گفت گلشه کی خیر

سوی مامک و بابکم شو تو نیز

به سوگند مر هر دوان بسته کن

دل هر دو با عهد پیوسته کن

کی بر تو دگر کس به دل ناورند

بجز راه عهد و وفا نسپرند

بدو گفت ورقه ز گفتار تو

نتابم سر از مهر و دیدار تو

سوی باب گلشاه شد برده دل

سراسیمه و زار و آزرده دل

أبا هر و پیمان ببست استوار

ز بهر سفر را بسیجید کار

رفتن ورقه به یمن

چو از مسکن خویش دل را بتافت

به بدرود کردن به گل شه شتافت

به گل شه سبک مادر تیز مهر

چنین گفت برخیز ایا خوب چهر

مر آن خسته دل را تو بدرود کن

بخوی خودش زود خوشنود کن

سراسیمه گلشاه دل گشته ریش

خروشان بیامد بر یار خویش

زخیمه تن خویش بیرون فگند

پراشید بر سرو مشکین کمند

بدو نرگس از درد گسترد نم

بسرو سهی اندر آورد خم

ز پیشش بلغتید بر تیره خاک

بمالید بر خاک رخسار پاک

به فندق همی کند از ماه مشک

می افگند آن سرو بر خاک خشک

همی گفت فریاد ازین تیره بخت

کی افگند بر جان من بند سخت

ز هجران بر آتش فگند این تنم

ندانم چه خواهد همی زین دلم

بزاری سوی آسمان کرد سر

همی گفت ای داور دادگر

تو دانی که بی صبر و بی طاقتم

توده سیدی زین بلا راحتم

گرفت آن سهی سرو را در کنار

ببوسید رخسار آن نوبهار

به گل شه چنین گفت بدرود باش

ازین خستهٔ دل تو خشنود باش

همی بایدم زار زایدر شدن

ندانم که چون باشدم آمدن

همی گفت از غم شده های های

همی راند بیجاده بر کهربای

یکی خانم آورد و یکی زره

نگین پرنگار و زره پر گره

به گل شاه داد از پی یادگار

نشست از بر بارهٔ راهوار

همی شد بره ورقه زاری کنان

خروشید گلشاه گیسو کنان

چو یک چند باره بپیمود دشت

جگر خسته گلشاه از او بازگشت

بره در شده بارگی پوی پوی

برو ورقه نالنده و موی موی

شب و روز کردش برفتن شتاب

چو مدهوش بی عقل و بی خورد و خواب

دلش گشته زار و تنش گشته نرم

همی راند از دیدگان آب گرم

هر آن کس کی پرسیدی از وی خبر

کجا آمدی پیش بر رهگذر

ندادی از اندیشه کس را جواب

نگفتی سخن از خطا و صواب

گمان برد هر کس که بد کو مگر

ز مادر چنان گنگ زادست و کر

بر آن راه اسپ تکاور چو ابر

همی راند و ز دل برون کرد صبر

چو آمد به نزدیک شهر یمن

پر از مهر جان و پر از رنج تن

ز پیش آمدش کاروان عظیم

پر از جامه و دیبه و زر و سیم

از آن کاروان باز جستش خبر

ز راه وز شاه وز شهر و حشر

بپرسید کاندر یمن کار چیست

خداوند و سرهنگ و سالار کیست؟

بگفتند ایا نام گستر سوار

حدیث یمن سخت زارست زار

کجا شاه بحرین و شاه عدن

به جنگ آمدستند سوی یمن

بگرد یمن در گرفته سپاه

سپاهی بسان غمام سیاه

سران یمن را ببردند اسیر

ابا مندز آن خسرو شیر گیر

صدوشصت سرهنگ او را به جنگ

گرفتند مردان فرهنگ و سنگ

تبه گشته و کشته را نیست حد

دلیران آهن دل و سرو قد

نماند از دلیران در آن شهر کس

وزیر امیر یمن ماند و بس

گرفتند شهر یمن را حصار

شب و روزشان نیست جز کارزار

دل ورقه از گفتشان خیره شد

جهان پیش چشمش ز غم تیره شد

بگفتا: به شهر یمن در به شب

توان رفت بی غلغل و بی شغب؟

بگفتند: شب وقت مردان بود

بدو در به شب رفتن آسان بود

ز غم بست بر جان ورقه غمام

بزد بانگ بر بارهٔ تیز گام

براند اسپ گرم آن شه صف شکن

رسید از ره اندر به شهر یمن

همی بود تا قیر گون بد سپهر

پدیدار بد ماه و گم بود مهر

سبک باره را ورقهٔ هوشمند

به حیلت به شهر یمن در فگند

هم اندر شب تیره نزد وزیر

شد آن صف شکن مهتر گرد گیر

چو دستور شاه از وی آگاه شد

ز مهر دل اورا نکو خواه شد

از آن پس کی تقدیم کردش بسی

ندید اندر آن خیل چون او کسی

بپرسیدش از راه وز کار و حال

از احوال گلشاه نیکو خصال

ز گشت سپهر وز راز نهفت

همه سر به سر پیش او باز گفت

چو کرد این حکایت وزیر اندر اوی

عجب ماند، ‌شد بی دل و زرد روی

وزیر خردمند گفت: ای پسر

به بی وقت کردی نشاط سفر

ملک آرزومند روی تو بود

شب و روز در گفت و گوی تو بود

کنون آمدی کو گرفتار شد

ببند اندرون جفت تیمار شد

چه سودست اکنون ازین آمدن

که شوریده گشتست کار یمن

به دستور ورقه چنین کرد یاد:

کی ای مهمتر راد فرخ نژاد

نبایدت نومید بودن ز بخت

که آخر گشاده شود کار سخت

به من ده تو اکنون سواری هزار

همه نام بردار در کارزار

به من باز هل جستن نام و ننگ

که تا تازه گردانم ایام جنگ

تو فردا خمش باش و بگسل سخن

به کار من اندر تو نظاره کن

که تا من جهان را به کوپال خویش

بکوبم بکین جستن خال خویش

ببد شاد دستور شاه یمن

بیاورد گردان لشکر شکن

گزید از میان شان سواری هزار

همه درخور کینه و کارزار

همه جان سپار و همه کینه کش

همه جنگ جوی و همه شیرفش

زحمیت همه جنگ را ساخته

دل هریک از مهر پرداخته

چو بر زد سر از چرخ رخشنده شید

جهان گشت چون پرنیان سپید

دل ورقه زی جنگ آهنگ کرد

روانش همی رغبت جنگ کرد

به ساعت در شهر بگشاد شاد

ز شهر یمن روی بیرون نهاد

بیرون رفتن ورقه از شهر یمن به جنگ کردن

بگرد وی اندر سواری هزار

خروشان به کردار موج بحار

همه تیغها از نیام آخته

زحمیت همه جنگ را ساخته

ز دولت همه کامها یافته

ز محنت همه روی برتافته

بدین سان سوی کینه دادند روی

به تن کان آهن به دل سنگ و روی

یکی کنده ای کنده بودند ژرف

بدو اندر آبی به کردار برف

سپه سر به سر کنده بگذاشتند

به مردی همه گردن افراشتند

چو شیر دژ آگه برآشوفتند

همی کوس کینه رو کوفتند

چو رویینه نای اندر آمد به دم

در افتاد باد صبا در علم

شهانشاه بحرین و شاه عدن

عجب داشتند از سپاه یمن

همی هر دو گفتند با یک دگر:

شگفتی بدین مایه لشکر نگر!

کی بر ما دلیری همی چون کنند

همی جنگ از اندازه بیرون کنند!

نترسند از خنجر ما همی

وزین بی کران لشکر ما همی

سران و شها نشان اسیر منند

همه خستهٔ تیغ و تیر منند

تن میرشان زیر بند منست

ببند اندرون مستمند منست

رمه بی شبان سخت حیران بود

سپه بی ملک هم بدین سان بود

عجب کار کین هست اندک سپاه

همی جنگ جویند بی پادشاه

مگر شهریار نو آورده اند

که از قوتش دل قوی کرده اند

و یا شان ز جایی مدد آمدست

یکی لشکری بی عدد آمدست

امیر عدن گفت: اینست راست

هر آن کو جزین داند از وی خطاست

وگر این سخن نایدت استوار

نگه کن بر آن شیر ابلق سوار

یکی بر سپه اسپ تازد همی

چو شیر دژم سرفرازد همی

یکی کو ستورش بپرد همی

سمش پشت ماهی بدرد همی

سر از آسمان بر گذارد همی

ز شمشیر او مرگ بارد همی

سرش ز آتش کین بجوشد همی

تنش جامهٔ رزم پوشد همی

ز سهمش جهان در خروش آمدست

گمانی برم من کی دوش آمدست

که آن لشکر امروز خرم ترند

ز کار شه خویش بی غم ترند

همه رایشان جز به پیکار نیست

تو گویی ملکشان گرفتار نیست

بدان شیر جنگی بنازد همی

به نیروی وی سرفرازد همی

ندانم همی من ورا نام چیست

وزین آمدن مر ورا کام چیست؟

شهانشاه بحرین گفت: ای عجب!

عجب مانده ام نیز من زین سبب!

به من گر سپارید خال مرا

عزیز مرا هم حمال مرا

ولیک ار به مثل این نبهره سوار

نهنگ نبردست و شیر شکار

اسیر آرم او را و لشکرش را

ببرم به تیغ بلا سرش را

شهانشاه بحرین و آن عدن

بگفتند ازین سان فراوان سخن

کی ناگاه ورقه چو ابر سیاه

ز کینه درآمد به پیش سپاه

بگردید اندر مصاف نبرد

سیه کرد گردون ز بسیار گرد

همی کرد در گرد میدان طواف

بکردند در زیر اسپش مصاف

بگفت آمد آن گرد رزم آزمای

که کی را به نیرو در آرد ز پای

من آن آتش دل گدازم به چنگ

که دریا ز بیمم شود خاره سنگ

من آنم کجا از سپهر بلند

زحل را در آرم به خم کمند

من آنم کی چون تیغ پیدا کنم

ز خون روی صحرا چو دریا کنم

منم نامور ورقه ابن الهمام

سوار عرب آفتاب کرام

من امروز از کینهٔ خال خویش

درآرم جهان زیر کوپال خویش

اگر پیشتر زین، من ایدر بدی

برویش مگر این بلا نامدی

چنان شاه گرد افگن شیر گیر

نگشتی گرفتار روباه پیر

ولکن کنون چون خبر یافتم

سوی جنگ و پیکار بشتافتم

اگر خال خود را به جای آورم

ویا چرخ را زیر پای آورم

جهان بر شما تنگ زندان کنم

ز خونتان زمین همچو طوفان کنم

مرا از شما گشت کوتاه چنگ

درآیم به صلح و نپویم به جنگ

وفا کرده و عهد پیوسته شد

ازین داوری جمله بگسسته شد

وگر سر بتابید از رای من

ببینید تیغ صف آرای من

بگیرم به شمشیر راه شما

کنم سرنگون صدر گاه شما

کی آید پذیره کنون سوی من

بدیدار تیغ با جوی من

اگر یک تن آید ز پیشم خطاست

گر آیند سی سی و صد سد رواست

همی گفت و می گشت اندر مصاف

ایا جنگ جویان گوینده لاف

بیایید سوی مصاف و نبرد

نبرد آزمایید تا کیست مرد

درآمد سواری به میدان جنگ

به نیروی پیل و به سهم پلنگ

نشسته بر اسپی دونده سمند

ابا تیغ و رمح و کمان و کمند

به نزدیک ورقه درآمد ز راه

بگفت آمد آن صفدر و کینه خواه

تو ای خیره سر مرد گم بوده بخت

کشیدی سر خویش در بند سخت

اگر سروری لاف چندین مزن

که از لاف زن به یکی پیرزن

تن خویش تا کی ستایی همی؟

سوی ننگ تا کی گرایی همی؟

بیاهین کی پیش آمدت هم نبرد

پدید آید اکنون کدامست مرد

بیا تا یکی رای جولان کنیم

به کین جستن آهنگ میدان کنیم

کنون کآمدم من جفای ترا

نجویم ازین پس وفای ترا

بگفت این سخن واندر آن ساده دشت

زحمیت یکی گرد ورقه بگشت

یکی حمله آورد چون شیر نر

به نیزه همی جست بروی ظفر

سبک ورقه بگرفت رمحش به چنگ

به مردی ستد زو به میدان جنگ

ابا نیزهٔ او برو حمله کرد

سوار عرب ورقهٔ شیر مرد

بزد نیزه بر مرد لشکر شکر

ز کین دل آمد به بازوش بر

دو بازوش بر هر دو پهلو بدوخت

چو بر ساخت آن زخم جانش بسوخت

دگر باره زد بانگ را بر سمند

پس آواز کردش به بانگی بلند

کی ای شه سواران لشکرشکن

سواران بحرین و آن عدن

همه یک به یک پیشم آیید هین

به مردی نبرد آزمایید هین

کتا یک به یک اندر آرم ببند

سران را سر آرم به خم کمند.

سوار دگر صف در و کینه خواه

برون زد ستور از میاه سپاه

بگردید گردش به کین و غضب

به گفتار خود هیچ نگشاد لب

یکی نیزه انداخت بر ورقه بر

درآمد سر نیزه بر درقه بر

سر نیزهٔ مرد بشکست خرد

ندید ایچ شادی از آن دست برد

درآمد بدو ورقه برسان دود

گرفتش کمر وز فرس در ربود

میان مصاف اندر آن خشم و کین

به بالا برآورد و زد بر زمین

سر و گردن مرد بر هم شکست

ز چنگ چنان کس به جان می نرست

سه دیگر مبارز همان کشته شد

چهارم ز شمشیر سر گشته شد

ز پنجم به نیزه جدا کرد جان

ز ششم به شمشیر بستد روان

ز هفت و ز هشت و ز نه درگذشت

همی گشت تا دشت پرکشته گشت

همی کشت تا از سپاه عدن

به شمشیر کم کرد شست و سه تن

نیارست دیگر کس آمد برش

ز هول سر نیزه و خنجرش

چنان هیبت افتاد زو در نبرد

کی خون شد ببر در دل مرد مرد

همه دیده شان تیره گشت از نهیب

همه پایشان سست گشت از رکیب

نیارست کس کرد رای نبرد

تهی گشت از آن خیل جای نبرد

شد آگاه ورقه پناه عرب

که بربود سهمش ز دلها طرب

همی گشت در گرد میدان چو باد

وز آن کارزارش همی کرد یاد

همی گفت ورقه به لفظ عرب

که من دست بردی نمایم عجب

بگفت این و سوی سپه داد روی

بگفت: ای دلیران پرخاش جوی

چه دارید بر جای چندین درنگ

چراتان شد از جنگ کوتاه چنگ

شما جنگ جویان کجا دیده اید

که از یک تن ایدون بترسیده اید

ولکن اگر شد چنین تان منش

نه واجب کند بر شما سرزنش

که نخچیر اگر چند باشد دلیر

نیارد شدن سوی پیکار شیر

و گرچه دل گرد پر کین بود

اسیر سر چنگ شاهین بود

طمع به شما من جزین داشتم

دریغا کتان مرد پنداشتم

کنون نزد من کمترید از زنان

ایا گرد گیران و نیزه زنان

بگفت این و افگند آن صف پناه

تن خویش اندر میان سپاه

به یک حمله آن صف در و جان ربای

سپه را همه بر ربودش ز جای

برمح و به شمشیر و گرز و کمند

سپه را همه جمله بر هم فگند

سپاهش چو کردند زی او نگاه

بدیدندش اندر میان سپاه

چو شیری کی گم کرده باشد شکار

سران را همی سر برید آشکار

همه لشکر ورقهٔ جنگ جوی

نهادند سوی خداوند روی

چو دریای جوشان و سیل روان

به کف بر نهادند جان و روان

همان خوار مایه سپاه یمن

فگندند تن بر سپاه عدن

دمان ورقه در پیش و لشکر ز پس

ز دشمن همی کینه جستندو بس

نبد لشکر ورقه بیش از هزار

سواران گردن کش و نامدار

سواری که آن بداندیش بود

ز پنجه هزاران عدد بیش بود

برهنه سر و پای از تخت خویش

بجست و بنازید از بخت خویش

سراسیمه از تخت بیرون دوید

بشد شاد چون روی ورقه بدید

ز شادی به خاک اندر آمد ز پای

همی شکر کردش ز پیش خدای

ورا از بلند اختر و رای خویش

بیاورد و بنشاند بر جای خویش

ببد شاد وز دل بپالود غم

غلامی سیه دید با او بهم

به دست وی اندر بریده دوسر

شده غرقه در خاک و خون هر دو سر

از آن هر دو سر خون چکان بر زمین

ملک گفت ایا در خورآفرین

چه اند این دو سر وین غلام آن کیست؟

بگو حال خود زود تا حال چیست؟

از آن بد سگالان رها چون شدی

بدی با بلا، بی بلا چون شدی؟

همه قصه ورقه بدو باز گفت

هم از آشکارا و هم از نهفت

بگفت این سر دشمنان تواند

گرفتار بخت جوان تواند

سر میر بحرین و شاه عدن

گسسته ز جان و بریده ز تن

بدین سان ز پیش تو آورده ام

بدین هر دو بی دین کمین کرده ام

کنون هرچ خواهی بکن کام تست

هنر کز من آید همه نام تست

چو گل گشت از گفت او خال اوی

مبارک شد ایام و احوال اوی

هم اندر شب تیره لشکر بخواند

سران را همه پیش خود در نشاند

ز شهر یمن در شب تیره رنگ

به بیرون شدو کرد آهنگ جنگ

به پیش اندرون ورقهٔ شیر مرد

همی راند و می جست مرد نبرد

سحرگه به هنگام بانگ خروس

برآمد دم نای و آواز کوس

فگندند بر دشمنان خویشتن

صف آشوب گردان لشکر شکن

میان سپه در عیان شد خبر

که هر دو ملک را بریدند سر

چو بی میر شد لشکر دشمنان

به سوی هزیمت کشیدند عنان

چو شد منهزم بی کرانه سپاه

سپاه یمنشان گرفتند راه

به تاراج دادند همواره روی

به لشکر گه دشمنان کینه جوی

ز بس مال و بس بی کران خواسته

همه کارشان گشت آراسته

مظفر به شهر یمن در شدند

ز مال و ز شادی توانگر شدند

به یک هفته از خرمی هیچ کس

نیاسود، می باده خوردند و بس

ملک ورقه را مال بسیار داد

ستور و درم داد و دینار داد

هزار اشتر ماده و سرخ موی

همه کوه کوهان هنجار جوی

هزار اسپ که پیکر باد پای

قوی یال مه نعل پولاد خای

ز دینار و ز تاج و تخت بلند

ز گاو و خر و استر و گوسفند

نه چندان به ورقه بدادش ز مال

که گفتن توان، آن مبارک خصال

که داند چه داد او بدان مهربان

تو گفتی مگر هست مال جهان

عجب شادمان گشت از خال خویش

که از حد بیرون بدش مال خویش

همیشه دو چشمش سوی راه بود

همیشه دلش سوی گلشاه بود

به شهر یمن کرد چندین درنگ

کی شد رویش از درد چون بادرنگ