حجامت چگونه انجام می شود؟ انواع روش ها، عوارض و فواید آن
حجامت، که با عنوان بادکش درمانی نیز شناخته می شود، یکی از شیوه های رایج برای درمان بسیاری از بیماری ها و از زیرمجموعه های پزشکی جایگزین است که استفاده از آن در طب سنتی و تاریخی ایران بیشتر مرسوم بوده است. در این روش درمانی، خون گیری با شیوه هایی مخصوص و از قسمت هایی مشخص در بدن انجام می شود. همچنین حجم معمول خون که در هر نوبت حجامت از فرد گرفته می شود، اغلب بین 50 تا 70 سی سی است که گاهی نیز ممکن است با توجه به طبع فرد، سن، جنسیت و یا سایر دلایل، کمتر یا بیشتر از این مقدار از فرد خون گرفته شود.
اطلاعات در مورد حجامت، روش های انجام، عوارض و فواید آن
اما به طور کلی در حجامت شیوه انجام صحیح و درست فرایند خون گیری حائز اهمیت بیشتری است تا حجم خونی که از بدن فرد خارج می شود. همچنین از نظر سنی همه افراد به‌جز در چهار ماه اول تولد، در همه سنین و در صورت برخورداری از توان و بنیه کافی واجد شرایط برای انجام حجامت می باشند.
درباره تعداد دفعات مجاز برای انجام حجامت در سال نیز می توان گفت وابسته به طبع، سن، جنسیت و شرایط جسمانی هرفرد متفاوت است. برای مثال افرادی با طبع بلغمی و صفراوی، 1 تا 2 بار در سال می توانند برای حجامت اقدام کنند. همچنین افراد دارای طبع سوداوی 3 تا 4 بار در سال می توانند حجامت کنند و در نهایت افراد با طبع دموی به ازای سن‌شان مجاز به انجام حجامت هستند، برای مثال فردی 50 ساله هر 50 روز یک بار می تواند حجامت کند. اما باید توجه داشت که این فاصله زمانی نباید کمتر از 30 روز باشد.
تاریخچه حجامت
هزاران سال است که مردم از حجامت یا بادکش درمانی برای تسکین کمردرد، گردن درد، سردرد و مشکلات دیگر استفاده کرده‌اند. در واقع حجامت یک روش درمان باستانی است که برخی از مردم برای کاهش انواع دردها از آن استفاده می کردند. حجامت کردن نوعی طب سنتی چینی و خاورمیانه‌ای است و چندین قرن است که مردم از این روش درمان بهره برده اند. البته این روزها معمولاً حجامت به عنوان درمانی که توسط پزشکان طب سنتی چین ارائه شده است، شناخته می شود. در حقیقت نیز حجامت، شیوه درمانی است که در طب سنتی چینی (TCM) برای رفع انسداد و تحریک جریان “چی” استفاده می شود، چی یک کلمه چینی و به معنی نیروی زندگی است.
طرفداران این طب بر این باورند که مکش حاصل از انجام حجامت به تسهیل جریان چی در بدن کمک می کند. چی، یک جریان آزاد انرژی مهم و حیاتی است که از طریق بدن و جهان اطراف ما در گردش است و درصورتی که جریان چی مختل یا آشفته شود، می‌تواند منجر به ایجاد انسداد و یا عدم تعادل در بدن شود. همچنین بسیاری بر این باورند که حجامت به تعادل یین و یانگ، یا همان منفی و مثبت، درون بدن کمک می‌‌کند. در واقع تصور بر این است که برقراری تعادل بین این دو قطب، سبب افزایش مقاومت بدن در برابر عوامل بیماری زا شده و به افزایش جریان خون و کاهش درد کمک می‌‌کند. همچنین چینی‌ها حجامت (بادکش درمانی) را منسوب به جی هونگ که یک هربالیست معروف در دوران سلسله جین بوده است، می دانند.
همچنین مشخص شده است که حجامت نه تنها یک طب سنتی اصیل چینی است بلکه در مصر باستان، یونان و فرهنگ اسلام نیز بسیار رایج بوده است. سوابق نشان می دهد که مصریان باستان در اوایل سال ۱۵۰۰ پیش از ظهور، برای درمان عدم تعادل قاعدگی، سرگیجه و تب، از شیوه درمانی حجامت استفاده می کردند. پزشکان یونان باستان نیز این روش را برای درمان بیماری های داخلی و تسکین درد تجویز می کردند. یکی از قدیمی ترین متون پزشکی که بادکش درمانی نیز در آن ذکر شده، پاپیروس(۱۵۵۰ پیش از ظهور) از مصر باستان است. به‌علاوه، حجامت در سایر درمان‌های باستانی ازجمله چینی، یونانی، کره‌ای سنتی و تبتی نیز نقش بسیاری داشته است. حتی پزشک یونانی، بقراط که اغلب از او به عنوان پدر علم پزشکی یاد می شود نیز توصیفاتی درباره تکنیک های حجامت تدوین کرده‌است.
روش‌های انجام حجامت
روش های مختلفی برای انجام حجامت وجود دارد و جزئیات نحوه انجام حجامت نیز بسته به روش انتخاب شده کمی متفاوت است چرا که انواع مختلف حجامت یا بادکش درمانی، باتوجه به اهداف درمانی انتخاب می‌شوند. اما به طور کلی کسی که برای شما حجامت انجام می دهد، فنجان ها را برای چند دقیقه روی پوست شما قرار داده و نوعی خلا نسبی با کمک مکش هوا یا گرم کردن فنجان بوجود می آید. همچنین در برخی روش ها به جهت ماساژ و کشش، فنجان ها کمی روی محل مورد نظر از بدن حرکت داده می شوند. همچنین انواع مختلفی از فنجان ها نیز وجود دارد که البته بیشتر فنجان ها از شیشه ساخته می شوند اما حدود هزار سال پیش فنجان ها از بامبو، خشت یا شاخ حیوانات ساخته می شدند.
اما به اختصار، انواع روش های انجام حجامت یا بادکش درمانی را می توان در شش دسته جای داد. اولین دسته که براساس نوع تکنیک استفاده شده ایجاد شده است، شامل روش های بادکش درمانی خشک، مرطوب، ماساژ و سریع می باشد. در تقسیم بندی دوم که براساس شدت خلأ ایجاد شده صورت گرفته، می توان روش های بادکش درمانی سبک، متوسط و شدید را جای داد.
در دسته سوم نیز دسته بندی باتوجه به روش مکش هوا انجام شده که روش های بادکش درمانی با کمک آتش، به صورت دستی و با الکتریسیته کم را در برمی گیرد. در چهارمین دسته، تقسیم بندی مطابق با مواد موجود در داخل فنجان صورت گرفته که شامل بادکش درمانی گیاهی، آبی، فیتیله ای، با کمک ازون، سوزنی و مغناطیسی می باشند. تاکنون تمامی این چهار دسته براساس نوع و شیوه بکار گرفته شده برای انجام حجامت بودند. اما دسته بندی پنجم و ششم که به مرور و با گذشت زمان ایجاد و توسعه یافته اند، به ترتیب شامل دسته بندی براساس منطقه انجام بادکش درمانی (صورت، شکم و ارتوپدی) و در نهایت به روش های دیگر انجام بادکش درمانی مانند بادکش درمانی ورزشی و آبی تقسیم می شوند.
حجامت سوزنی
این روش ترکیبی از طب سوزنی و حجامت می باشد که ابتدا سوزن های طب سوزنی روی بدن قرار گرفته و سپس فنجان ها روی هر سوزن قرار می گیرند.
حجامت با ماساژ
در این شیوه درمان، فنجان های حرارت داده شده که معمولا هم شیشه ای هستند، روی پوست قرار می گیرند. با گرم شدن هوای درون فنجان، خلأ ایجاد شده و بافت پوست به داخل فنجان کشیده می شود. پس از ایجاد مکش، درمانگر فنجان ها را به سراسر پوست حرکت می دهد.
حجامت صورت
در این شیوه نیز فنجان های سیلیکونی کوچک بر روی پوست صورت قرار می گیرند که این امر به جوان سازی و سم زدایی پوست کمک می کند.
حجامت آبی
در این روش یک سوم هر فنجان با آب گرم پر می شود و سپس برای اعمال مکش، بر روی پوست وارونه می شود.
حجامت کشویی
تکنیک حجامت کشویی، به شکل سنتی و روی گروه عضله های بزرگ پشت با هدف درمان درد و اسپاسم عضلانی انجام می شود. در این شیوه قبل از قراردادن فنجانها، از روغن ماساژ روی پوست استفاده می شود که باعث می شود فنجان ها به راحتی روی سطح پوست حرکت کنند.
حجامت هوایی
این شیوه، جایگزینی است برای حجامت با کمک آتش که در آن از پمپ مکش دستی برای خارج کردن هوا از فنجان ها استفاده می شود که خلاء را بدون گرما ایجاد می کند. برخی تحقیقات بالینی نیز حاکی از آن است که این نوآوری در اعمال حجامت، برای بیماران بسیار راحت تر است.
حجامت مرطوب
حجامت مرطوب، ترکیبی از یک تکنیک طب سوزنی به نام خونریزی و حجامت است که در آن، پیش از انجام حجامت، از یک لانست برای ایجاد سوراخ هایی روی پوست استفاده شده که سبب می شود مقدار کمی خون در فنجان چریان پیدا کند. تصور براین است که این شیوه درمان، سموم داخلی بدن را دفع می کند. همچنین برخی پزشکان در چین نیز از این تکنیک برای خنک کردن التهاب های پوست استفاده می کنند.
نحوه انجام حجامت
حجامت یک فرایند درمانی است که با استفاده از یک لیوان (شیشه)، سرامیک، بامبو و یا فنجان پلاستیکی برای ایجاد مکش بر روی پوست انجام می شود. بطور معمول پزشک یا کسی که حجامت انجام می دهد، شعله‌ای را به داخل فنجان اعمال می کند تا اکسیژن را قبل از قرار دادن فنجان بر روی پوست حذف کرده و فشار منفی ایجاد کند که پوست را به داخل فنجان می کشد. برخی از فنجان ها نیز خود ویژگی یک دستگاه مکش را دارند به‌طوری که لازم به گرم کردن فنجان نیست.
بعلاوه شایان ذکر است که فنجان اغلب با استفاده از الکل، گیاهان یا کاغذی که مستقیماً در فنجان قرار می گیرد، با آتش گرم می شود. سپس منبع آتش برداشته شده و فنجانِ گرم شده با سمت باز و بطور مستقیم بر روی پوست قرار می‌گیرد. هنگامی که فنجان داغ روی پوست قرار می‌گیرد، هوای داخل فنجان سرد شده و خلأ ایجاد می کند که پوست و عضله محل مورد نظر را به داخل فنجان می کشد.
در این هنگام ممکن است پوست فرد قرمز شود چرا که رگ های خونی نسبت به تغییر فشار واکنش نشان می دهند. با این حال حجامت، گردش خون را در مناطقی از بدن که حجامت روی آن اعمال می شود، افزایش داده و سبب تسکین و کاهش دردهای عضلانی و ترمیم سلول نیز می شود. همچنین، فنجان ها اغلب بر روی قسمت پشت، گردن، شانه ها، شکم، پاها و یا محل درد قرار داده می شوند. حجامت ممکن است باعث کبودی و یا درد موقت هم بشود که میزان آن به درجه مکش ایجاد شده توسط خلاء داخل فنجان و سطح انسداد داخلی وابسته است. البته بروز این درد موقت، نشان‌دهنده نتیجه‌ای مطلوب بوده و حاکی از آن است که سموم بدن با موفقیت از بین رفته اند. در نهایت نیز فنجان ها با بلند کردن یک لبه از روی پوست برداشته شده و اجازه ورود هوا را می دهند.
در حجامت به روش مرطوب، سوراخ های ریز و ملایمی به وسیله سوزن روی پوست ایجاد می شود و خون به داخل فنجان جریان می یابد، البته پس از گذشت مدتی و با انجام برخی مراقبت ها پس از حجامت، اثری روی پوست باقی نمی ماند. اما در حجامت به شیوه خشک، سوراخی روی پوست ایجاد نمی شود و پوست خشک باقی می ماند. البته امروزه برخی از پزشکان مدرن در حوزه انجام حجامت، بهجای بهره گیری از روش های گرما دادن سنتی، به استفاده از پمپ های لاستیکی برای ایجاد مکش روی آورده اند. همچنین در مقابل، برخی به دلیل فقدان شواهد قطعی برای درمانگر بودن حجامت، ادعا می کنند که حجامت تنها اثری دارونما دارد. در حال حاضر، حجامت توسط درمانگران فیزیکی، ماساژ درمانگران، طب سوزنی و پزشکان انجام می شود.
حجامت عام
بهترین و مؤثرترین شیوه در میان کلیه روش های مختلف انجام حجامت، حجامت عام است که پزشکان نیز اغلب برای بهره گیری از حجامت‌های پیشگیرانه و یا به جهت شروع فرآیند درمان با حجامت، حجامت عام را به افراد توصیه و برای آنان تجویز می کنند.
درباره حجامت عام می توان گفت که این روش حجامت ازجمله حجامت های ناحیه تنه می باشد که محل اعمال آن نیز بین دو کتف است. در واقع این ناحیه ای که حجامت عام روی آن انجام می شود با دستگاه های حیاتی و مهم بدن ازجمله سر، قلب، ریه، کبد، طحال، دستگاه گوارش، لوزالمعده، سیستم دفاعی، سیستم لنفاوی و سیستم عصبی ارتباطی مستقیم داشته و به این اندام ها بسیار نزدیک است، در نتیجه تاثیرگذاری بالایی بر این نقاط دارد. همچنین این نوع حجامت به شیوه مرطوب انجام می گیرد که در آن، نخست با استفاده از یک فنجان مکش مخصوص، خون های آلوده بدن به نقطه ای خاص هدایت شده و جمع می شود و سپس چند خراش کوچک و سطحی روی پوست ایجاد می شود که هدف از ایجاد این خراش ها این است که خون‌های آلوده بدن در فنجان جمع شده و دور ریخته شود.
حجامت کبد
حجامت کبد نیز یکی از انواع حجامت هایی است که فواید بسیاری برای بدن داشته و برای درمان بسیاری از بیماری های کبدی از جمله کبد چرب و عفونت های کبدی مانند هپاتیت مؤثر می باشد. همچنین این حجامت سبب خارج شدن ناخالصی های خون شده و غلظت خون را کاهش می دهد و بطور کلی کارایی کبد را در بازسازی بافت های مرده و فاسد بدن افزایش داده و سبب حفظ بدن از سموم نیز می شود که این امر از بسیاری از بیماری های کبدی پیشگیری می کند. حجامت ناحیه کبد به دو شیوه مرطوب و خشک قابل انجام است اما انجام آن به روش مرطوب بیشتر توصیه می شود. همچنین مناسب ترین مکان برای انجام حجامت کبد، ناحیه پشت قفسه سینه، زیر آخرین استخوان دنده و زاویه تحتانی استخوان کتف در سمت راست می باشد.
عوارض جانبی حجامت
پس از درمان، اغلب ممکن است علائم و آثاری دایره‌ای شکل و شبیه به کبودی بر روی پوست ظاهر شوند که ناشی از آوردن خون به سطح پوست و یا ترکیدن مویرگ ها است. البته این تغییر رنگ و کبودی پوست، صدمه ای به بدن وارد نمی‌کند و بطور معمول در عرض 7 تا 10 روز، خود بهبود پیدا می کنند. همچنین برخی عوارض جانبی دیگر نیز وجود دارند که بسیار نادر بوده و احتمال وقوع آن‌ها پایین است، از قبیل عفونت پوست، سوختگی، ایجاد زخم، تهوع، کم‌خونی، سردرد و سرگیجه. شایان ذکر است که بسیاری از این خطرات بالقوه، قابل پیشگیری هستند و محققان به‌طور کلی حجامت را یک شیوه درمانی امن می دانند.
البته باید توجه داشت که برای بیماران مبتلا به اختلالات خونریزی مانند بیماران هموفیلی و کسانی که داروهای ضد انعقاد مصرف می‌کنند، حجامت خیلی توصیه نمی‌شود و این افراد پیش از انجام حجامت باید با پزشک صحبت کنند. به‌علاوه، باید از انجام حجامت روی پوست هایی که دارای التهاب، سوختگی، عفونت و زخم های باز هستند، اجتناب شود.