زندگینامه حافظ شیرازی؛ اطلاعات مهم بیوگرافی این شاعر و مجموعه آثار و اشعار او

در این مطلب قصد داریم به زندگینامه حافظ شیرازی بپردازیم. حافظ شاعر محبوب، معروف و ماندگار تاریخ ایران است که نام کاملی که از او در اسناد و کتاب های تاریخی ثبت شده است نام “خواجه شمس الدین محمد شیرازی” می باشد. او یکی از معروف ترین شاعران غزلسرای پارسی زبان و اهل ایران است که به اندازه ای نامحدود و فراتر از زمان و مکان در بین هنردوستان کل جهان طرفدار دارد. امروزه اشعار حافظ در سرتاسر این کره خاکی خوانده و شنیده می شوند تا نام او مثل دیگر شاعران بلند مرتبه ایرانی برای همیشه جاودانه باقی بماند.

حافظ که به خاطر مقام والای معنوی و جایگاه ویژه ای که در گسترش فرهنگ و هنر اصیل ایرانی ایفا کرده است با لقب حضرت حافظ هم خطاب می شود در واقع کاری فراتر از مرتب کردن کلمات و عبارت های هم آوا در اشعار خویش انجام داده است. شعرهایی که حافظ سروده است از بار معنایی و معنوی بسیار سنگینی برخوردار هستند و به همین دلیل بسیاری از مردم دنیا در واقع اشعار او را راه حلی برای یافتن پاسخ سوالات و رازهای زندگی معنوی خود می دانند.

به همین خاطر است که هم در کشورهای پارسی زبان و هم در دیگر نقاط جهان، مردم از یک نوع فال مخصوص که به فال حافظ مشهور شده است و در آن برای یافتن پاسخ به اشعار حافظ تفعل زده می شود استقبال زیادی کرده و در مراسم ها و جشن های مختلف مانند شب یلدا و شب سال تحویل اقدام به گرفتن فال حافظ می کنند. در واقع حضرت حافظ و اشعارش آنقدر بزرگ و بلند مرتبه هستند که هنگام معرفی کردن این شخصیت بزرگوار انتخاب کلمات و عبارت هایی که واقعا مناسب این شخصیت باشند بسیار دشوار می شود.

در این مقاله سعی می کنیم با آوردن خلاصه ای زندگینامه حافظ و بررسی زوایای مختلف زندگی او و همچنین بررسی مهم ترین آثار و اشعارش، این شخصیت بزرگ را تا حد بسیار کمی به شما عزیزان معرفی کنیم تا چیزهای بیشتری درباره شیخ شیرازی یاد بگیرید. اگر شما هم به این موضوع علاقمند هستید لطفا تا انتهای مطلب با ما همراه باشید…

اطلاعات مهم از زندگینامه حافظ

خواجه شمس‌ الدّین محمدِ بن بهاءُالدّین محمد حافظ شیرازی از شاعران بزرگ محبوب پارسی گوی بود که از جمله القاب معروف او می توان به لقب های لسانُ الغیب، تَرجُمان الاسرار، لسانُ العُرَفا و همچنین ناظِمُ الاولیاء اشاره کرد. لقب اصلی که اکثر مردم نیز او را به همین لقب می شناسند “حافظ” است که ریشه در عواظف و احساسات عمیق او درباره کتاب قرآن داشته و به سبب بازتاب های آیات قرآن کریم در اشعار وی و همچنین عبارت های قرآنی زیادی که او در اشعار خود منعکس کرده است برای وی به کار می رود.

حافظ شیرازی در سنین پایین موفق به حفظ کل قرآن کریم شد و به احتمال زیاد به همین دلیل مردم آرام آرام او را حافظ نامیده و با این لقب ابتدا در شیراز و سپس در کل ایران و جهان معروف شد. البته خوب است بدانید که در آن زمان و طبق فرهنگی کهن ایرانی، مردم از کلمه حافظ به منظور کسی که آوازخوانی می کند هم استفاده می کردند و ممکن است این ویژگی هم در نام گذاری اندکی دخیل بوده باشد.

در اسناد تاریخی و کتاب هایی که مربوط به این موارد هستند اشاره دقیق و موثقی به سال تولد حافظ نشده است و به همین خاطر نمی توان از یک تاریخ دقیق برای تولد این بزرگ مرد سرزمین پارس استفاده نمود. با این حال با توجه به شواهد تاریخی که وجود دارد و تحقیقاتی که مورخین و علاقمندان به حافظ تا به امروز انجام داده اند، می توان زمان متولد شدن لسان الغیب را در بازه زمانی بین سال های 720 تا 725 همجری قمری در نظر گرفت.

محل تولد حافظ شهر زیبا و خوش آب و هوای شیراز است که هم اکنون نیز به عنوان یکی از شهرهای پرجمعیت و بزرگ ایران در مرکز استان فارس محسوب می شود. پدر حافظ “حافظ بهاء الدین” نام داشت و ابتدا در اصفهان زندگی می کرده است. اما در زمان حکم رانی اتابکان فارس بود که وی از اصفهان به شیراز نقل مکان کرد و خواجه حافظ نیز در همین شهر چشم به جهان گشود.

حافظ شیرازی فعالیت های ادبی و مذهبی خود را از دوران کودکی و زمانی که به مکتب می رفت آغاز کرد. او در کودکی موفق شد بر علوم ادبی و مذهبی تسلط پیدا کند و به حفظ قرآن نیز علاقه زیادی نشان می داد. از سن بیست سالگی بود که به خاطر اشعارش مشهور شد و در همین زمان هم مردم لقب حافظ را به او دادند.

مطالب پیشنهادی: گزیده 10 غزل عاشقانه حافظ + اشعار تک بیتی حافظ + اشعار عاشقانه حافظ

بالارفتن مقام اجتماعی در زندگینامه حافظ

در زندگینامه حافظ  در سال هایی که حافظ مشغول افزایش دانش خود بود و به یادگیری علوم مختلف و البته ادبیات پارسی می پرداخت حکومت حاکم بر فارس دچار تغییر شد. در این بازه زمانی بود که سلسله حکمرانی محلی اتابکان فارس از میان رفت و به جای آن خاندان اینجو که جزو خاندان های سلطنتی در زمان مغول ها بودند حکومت بر این منطقه از ایران را شروع کردند. حافظ که در همین دوران شاعری را به صورت جدی آغاز کرده بود به خاطر هنر و استعداد زیادی که داشت از طرف خاندان اینجو بسیار مورد توجه و تشویق قرار گرفت. برای مثال شاه شیخ ابواسحاق از سلسله اینجو حافظ را بسیار گرانقدر می دانست و جایگاه بالایی در دستگاه حکومتی خود به او اعطا کرد.

در واقع شاه شیخ ابواسحاق بود که حافظ را برای نخستین بار به دربار شاهی وارد کرد و یک منسب حکومتی به او داد. شاه شیخ ابواسحاق حافظ را به سبب توانایی ها و سواد بالای او به پست دیوانی دربار خود گماشت و حافظ آنقدر خوب از عهده این مقام برآمد که شاهان دیگر این سلسه از جمله شاه منصور، شاه شجاع و دیگران نیز حافظ شیرازی را در جایگاه خود در قصر حکومتی حفظ کردند.

اشعاری که حافظ شیرازی می سرایید بسیار پر مغز و معنا بودند و فن بیان او نیز قدرت و تکامل چشمگیری داشت. در نتیجه شاهان دربار به این اشعار و توانایی های متعدد حافظ جذب می شدند و او را نزدیک خود نگه می داشتند. از طرف دیگر حافظ سبکی از شعر را برای اشعار خودش برگزیده بود که از نظر مخالفت افراد زیادی را در برابر خود نمی دید. در نتیجه حافظ در سایه آرامش نسبی که در زندگیش برقرار بود موفق شد تا هم در علومی که دوست داشت دانش زیادی کسب کند و هم به خاطر کسب همه این کمالات و دانش ها از میزان محبوبیت بسیار بالایی در بین مردم برخوردار شود.

در واقع شغل اصلی حافظ شاعری نبود؛ بلکه او به عنوان دیوان حکومتی خدمت می کرد و از همین راه هم برای زندگی خود و خانواده اش درآمد کسب می کرد. در کنار دیوانی او به شعر هم پرداخت و موفق شد به یکی از بزرگترین شاعران تاریخ جهان تبدیل شود.

ازدواج و خانواده در زندگینامه حافظ شیرازی

در زندگینامه حافظ، داستان ازدواج کردن حافظ و عشق و عاشقی او به دوران جوانی اش باز می گردد. در آن دوران حافظ هنوز به دربار راه نیافته بود و برای امرار معاش در یک نانوایی مشغول به کار شده بود. در همین زمان و در خلل جابجا کردن نان های نانوایی به بخش ثروتمندنشین شیراز بود که حافظ اتفاقی با دختری آشنا شده و دلباخته زیبایی و کمالات او می شود. به خاطر همین کمالات بسیار زیاد معشوقه اش بود که حافظ لقب شاخه نبات را به او داد و در اشعارش از این عبارت به جای اسم واقعی او (احتمالا نام این دختر نسرین بوده است) استفاده می کند. دلیل این کار حافظ هم شیرین زبانی معشوقه اش و علاقه بسیار زیاد حافظ نسبت به این شخصیت بوده است.

حافظ برای رسیدن به این عشق و ازدواج با شاخه نبات دست به دامن معنویات و خداوند شد و به مدت چهل شب و چهل روز به دعا و خلوت معنوی پرداخت. او این کار را در مکانی خلوت به نام آرامگاه باباکوهی انجام می داد و آنقدر شب زنده داری ها و زیارت ها و دعا خواندن ها به درگاه الهی را ادامه داد تا در آخر موفق شد به حاجت خود که وصال یار بود برسد. در نهایت حافظ و شاخه نبات ازدواج کردند و یک فرزند هم از آن دو متولد شد.

متاسفانه یکی از تلخ ترین اتفاقات زندگی حافظ در سفری به هند رخ داد که در طی این سفر حافظ فرزندش را برای همیشه از دست داد و بعد از مدتی هم عشق دیرینه حافظ، شاخه نبات، دار فانی را وداع گفت تا حافظ شیرازی تنها بماند. با این حال اما، به خاطر علاقه بسیار زیاد حافظ به همسرش دیگر ازدواج نکرد و تا آخر عمر به یاد شاخه نبات تنها باقی ماند.

مطالب پیشنهادی: عکس پروفایل اشعار حافظ + عکس نوشته اشعار حافظ

آثار و اشعار حافظ شیرازی

در زندگینامه حافظ  به اثار و اشعار او می پردازیم. حافظ به عنوان یکی از ماهرترین و زیرک ترین غزل سرایان زبان پارسی شناخته می شود. او همچنین علاوه بر غزل های معروفش یک سری از تک بیتی های زیبا و پر معنا دارد که هر خواننده ای را به تشویق وادار می کنند. موضوع و مضمون بیشتر غزل هایی که به حافظ نسبت داده می شود مربوط به عشق و معشوق و توصیف دقیق و عارفانه این دو مورد و البته گفت و گوهای عاشقانه ای است که حافظ آنها را بازگو می کند و معانی زیادی را از این طریق به مخاطبش منتقل می کند.

درباره منظور حافظ از این اشعار و غزل ها هنوز و پس از گذشت چندین قرن اختلافات زیادی وجود دارند. عده ای مطمئن هستند که اشعار حافظ حالت عارفانه و اسرارگونه داشته و معنی اصلی آنها به عشق الهی و توصیف خداوند مربوط می شود. در حالی که عده ای دیگر معتقد به این توضیح هستند که حافظ بیشتر غزل هایش برای توضیف عشق زمینی و می و آوازهای عاشقانه سروده است. این در حالی است که حافظ برای شعر گفتن از دو شاعر بزرگ دیگر پارسی زبان، یعنی مولانا و سعدی و اشعار عارفانه این دو بزرگوار نیز الهام گرفته است.

شیخ شیرازی همچنین نحوه سخن و بیانی شبیه به سخن پردازی خاص خواجوی کرمانی دارد که به عنوان یک نماد، علاقه او به این نوع سخنوری را به خوبی نشان می دهد. در بازه زمانی قرن های 18 و 19 میلادی بود که اشعار حافظ تا قلب اروپا هم پیشروی کردند و توسط بزرگان هنر و ادب این کشورها ترجمه شدند.

اصلی ترین کتاب به جای مانده از حافظ دیوان اشعار اوست که حاوی 500 غزل و 42 رباعی و قصیده می باشد. آثار حافظ تا امروز بیش از چهارصد بار به زبان های مختلف در سراسر دنیا ترجمه شده و شهرتی بی حد و اندازه در دنیای شعر دارد.

مطلب مشابه: زندگینامه سعدی شیرازی؛ درباره زندگی شاعر و نویسنده معروف سعدی

بررسی اشعار حافظ شیرازی

حافظ و اشعاری که در طول عمر خود آنها را سروده است به ویژگی اسرارآمیز بودن معروف هستند. اگر در یک لحظه به طور اتفاقی دیوان حافظ را باز کنید و یکی از شعرهایش را بخوانید، به احتمال زیاد احساس می کنید که آن شعر حال و هوایی متناسب با حال و هوا و افکار شما در همان لحظه دارد. همین ویژگی باعث شده است که فال گرفتن از کتاب شعر حافظ به یک از رسوم معمول ایرانیان تبدیل شود.

تک تک ابیات شعرهای حافظ نوع خاص و ظریفی از تناسب را در خود دارند. به این ویژگی در شعر مراعات النظیر گفته می شود که شعرهای حافظ، مخصوصا غزل های او، این ویژگی را به طور تمام و کمال نشان می دهند. شعرهای او همچنین از نوعی لحن ویژه و منحصر به فرد برخوردار هستند. چرا که حافظ توانایی این را داشته که هر شعری را با یک لحن متفاوت و جذاب به مخاطب خود ارائه دهد؛ از طنز و حماسی گرفته تا لحن غم زده و بسیار سرد!

معنا در اشعار حافظ عنصری بسیار مهم و در عین حال پیچیده است. شعرهای او اکثرا به سبب بار معنایی سنگینی که دارند معروف شده اند و بسیار ارزشمند هستند. ممکن است افراد مختلف هنگام خواندن شعر حافظ، با توجه به نگرش خود و سطح تفکرشان درباره شعر برداشت های متفاوت و گوناگونی از معنای اشعار حافظ داشته باشند. شعر حافظ صرفا یک هماهنگی و چینش آهنگین از کلمات نیست و مخاطب را در تک تک ابیاتش از نظر ذهنی به چالش می کشد.

حافظ همچنین از نمادهای گوناگونی در دیوان خود استفاده کرده است. او استفاده گسترده ای از مفاهیم سمبلیک داشته و به همین روش روح و احساسات قدرتمندی را به شعرهایش تزریق می کرده است. همانطور که در بالاتر گفتیم، حافظ در جوانی قرآن را حفظ کرده بود و همواره سعی می کرد که از قرآن و مفاهیم عمیقش در زندگی خود استفاده کند. به همین دلیل است که هر کسی با خواندن شعرهای حافظ می تواند تاثیر آیات قرآن و مفاهیم آن را به خوبی مشاهده کند.

تاریخ و ماجرای فوت شدن حافظ شیرازی

در زندگینامه حافظ به ماجرای فوت او می پردازیم. طبق اسناد و شواهد تاریخی به جا مانده درباره زمان مرگ این شاعر نامدار، سال 792 هجری قمری را به عنوان زمان فوت او در نظر می گیرند. آرماگاه حافظ در شهری که در آن متولد شد و به شهرت جهانی رسید، یعنی شهر زیبای شیراز قرار گرفته است. این بارگاه در مکانی قرار گرفته است که به خاطر زیبایی و آب و هوای خوب آن به محل رفت و  آمد گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شده است. طبق گفته ها بعد از اینکه حضرت حافظ از دنیا رفت، برای تعیین محل و نحوه خاکسپاری او بین مردم اختلاف به وجود آمد و دو عقیده متفاوت در این باره وجود داشت.

دسته ای فکر می کردند که حافظ نباید به شیوه مسلمانان دفن شود؛ چرا که او به طور مکرر از می، ساقی و مواردی از این دست در اشعارش استفاده می کرد. اما در طرف مقابل دسته دیگری اعتقاد داشتند که او به دین اسلام معتقد بوده است. در نتیجه این اختلاف تنها راه حل را در این دیدند که برای این مورد از خود حافظ سوال بپرسند و با گرفتن فال از دیوان او تکلیف را روشن کنند. طبق گفته ها در جواب این سوال این شعر از حضرت حافظ برای ایشان باز شد:

    قدم دریغ مدار از جنازه حافظ  /  که گرچه غرق گناه است می رود به بهشت

مقبره حافظ که با نام حافظیه هم شناخته می شود توسط حاکمان زیادی از سلسله های تیموری، افشاریه، صفویه و حتی زندیه برای چند مرتبه بازسازی و ترمیم شد تا اینکه در نهایت در سال 1314 هجری شمسی وزارت آموزش و پرورش وقت کشور ایران دست به ساخت یک بنای زیبا و دوست داشتنی بر روی قبر حضرت حافظ زد. البته شاید برایتان عجیب باشد که بدانید سنگ قبری که امروز در حافظیه قرار دارد همان سنگی است که در زمان کریم خان، پادشاه زندیه برای این مقبره در نظر گرفته شد.

فال حافظ شیرازی

همانطور که در ابتدای مطلب زندگینامه حافظ گفتیم حافظ یا لسان الغیب به خاطر نوع و معانی اشعار و افکارش با القاب مختلفی مانند خواجه عرفان، مجذوب سالک، ناظم الاولیاء، خواجه شیراز و حتی بلبل شیراز شناخته می شود. همه این اسامی به نوعی اشاره به قدرت او در استفاده کردن از زیبایی های کلامی شعر و همچنین استفاده از معانی پربار و استعاره های مختلف دارد.

در واقع مهم ترین ویژگی شعر حافظ همین استعاره های پرمغز هستند که کلماتی چون مِی، صوفی و رند جزو زیباترین و پرتکرارترین آنها می باشند و حافظ از این عبارت ها برای بیان معانی گوناگونی استفاده می کرده است. در نتیجه این کنایه ها، استعاره ها و چند پهلویی عبارت ها بود که شعر حافظ به نوعی نظم مرموز و خاص تبدیل شد. اسرارآمیز بودن این اشعار باعث شد که استفاده از دیوان اشعار حافظ به عنوان منبع تفعل در بین مردم ایران مرسوم گردد.

امروزه در اکثر خانه های ایران زمین حداقل یک جلد از دیوان حافظ به همراه معنی ساده شده ابیات وجود دارد. در جشن ها و آیین های ملی ایران که از دوران باستان به جا مانده اند، مانند جشن شب یلدا یا نوروز باستانی، افراد از این کتاب فال گرفته و جواب پرسش های خود را از حافظ می خواهند.

برای گرفتن صحیح فال حافظ باید چند کار ساده را انجام دهید. در مرحله اول می بایست نیت کرده و پرسش و خواسته قلبی خود را در ذهنتان مرور کنید. سپس طبق رسم و رسوم حافظ را به جان شاخه نباتش قسم داده و کتابش را به طور اتفاقی باز می کنید. در ادامه باید قسمت بالایی از صفحه راست باز شده را بخوانید. در این شرایط اگر وسط شعر آمده بود می بایست به صفحه قبل برگردید تا آن را از ابتدا بخوانید. در بسیاری از موارد، فال حافظ با خواسته و پرسش شما هماهنگ است و هم خوانی دارد!

یک شعر زیبا از دیوان حافظ

حالا که زندگینامه حافظ و اتفاقات و عوامل و مهم آثار مربوط به زندگی او را بررسی کردیم نمی توانیم نسبت به اشعار زیبای او بی تفاوت بوده و نگاهی به آنها نیندازیم. در این قسمت از مقاله یکی از زیباترین اشعار حافظ را برای شما عزیزان آورده ایم تا هم از خواند آن لذت ببرید و هم این قسمت یک پایان زیبا برای مقاله زندگینامه حضرت حافظ باشد. این شعر غزل یازدهم از دیوان حافظ است که در ادامه آن را می خوانید:

ساقی به نور باده برافروز جام ما  /  مطرب بگو که کار جهان شد به کام ما

ما در پیاله عکس رخ یار دیده‌ایم  /  ای بی‌خبر ز لذت شرب مدام ما

هرگز نمیرد آن که دلش زنده شد به عشق  /  ثبت است بر جریده عالم دوام ما

چندان بود کرشمه و ناز سهی قدان  /  کاید به جلوه سرو صنوبرخرام ما

ای باد اگر به گلشن احباب بگذری  /  زنهار عرضه ده بر جانان پیام ما

گو نام ما ز یاد به عمدا چه می‌بری  /  خود آید آن که یاد نیاری ز نام ما

مستی به چشم شاهد دلبند ما خوش است  /  زان رو سپرده‌اند به مستی زمام ما

ترسم که صرفه‌ای نبرد روز بازخواست  /  نان حلال شیخ ز آب حرام ما

حافظ ز دیده دانه اشکی همی‌فشان  /  باشد که مرغ وصل کند قصد دام ما

دریای اخضر فلک و کشتی هلال  /  هستند غرق نعمت حاجی قوام ما

جمع بندی

در این مطلب سعی کردیم تا با بیان اطلاعاتی از اتفاقات مهم زندگینامه حافظ ، تشکیل خانواده و ازدواج او، فوت شدن و آرامگاهش و همچنین بررسی اشعار و آثار به جای مانده از او شما را با این شاعر بزرگ و ارجمند آشنا کنیم. البته که جناب لسان الغیب بارها بزرگتر از آن است که با این متون کوتاه و خلاصه بتوان او را آنطور که شایسته است به دیگران معرفی کرد! امیدواریم مطالعه این مطلب برای شما عزیزان مفید و جذاب بوده باشد…