نکات مراقبت از نوزاد (شیردهی، ماساژ، حمام، تعویض پوشک و …)

بعد از تولد نوزاد لازم است که شما به عنوان والدین کودکتان، به دنبال کسب اطلاعاتی درست و دقیق درباره سوالات بی پایان خود درباره نگهداری و مراقبت از کودک باشید و تحت هیچ شرایطی به گفته ها و شنیده های دیگران و باورها و راهنمایی های غلط آن ها اعتماد نکنید.

ما در این مطلب قصد داریم تا به بررسی نکات مراقبت از نوزاد بپردازیم و شما را با نحوه آروغ زدن نوزاد، مراقبت از بند ناف، اولین حمام نوزاد، ادرار، نحوه شیر خوردن آن و موارد بسیار زیاد دیگری آشنا کنیم تا بتوانید فرق مراقبت درست و اصولی را از مراقبت های غلط تشخیص دهید. تا انتهای مطلب با ما همراه شوید.

نگهداری از نوزاد

خوابیدن، شیر خوردن، گریه کردن، مدفوع کردن و… از جمله کارهایی است که هر نوزاد در طول شبانه روز آن ها را انجام می دهد. انجام این کارها در ابتدا ممکن است برای برخی از والدین سخت و دشوار باشند؛ به طوری که نمی توانند خود را با شرایط پیش آمده، وقف دهند؛ به همین دلیل دانستن برخی نکات مهم در روزهای اول به دنیا آمدن نوزاد، می تواند سختی و فشارهای روزهای اول را تا حد نسبتا زیادی کاهش دهد. در ادامه به بررسی برخی از این نکات مهم خواهیم پرداخت. 

شیر خوردن

از آن جایی که معده نوزاد بسیار کوچک است، در روز نیاز به خوردن مقدار کمی شیر، یعنی حدود 30 تا 90 میلی لیتر دارد. بعضی از نوزادان هر دو سه ساعت یک بار شیر می خورند و برخی دیگر ممکن است بیشتر گرسنه شوند و به شیر بیشتری نیاز داشته باشند. برخی از نوزادان با گریه های شدیدتر گرسنگی خود را اعلام می دارند در حالی که برخی دیگر به شکل های ظریف تری مانند چشیدن لب های خود، جستجو کردن و مکیدن انگشت، گرسنگی خود را نشان می دهند. جستجو کردن به معنای این است که کودک، لب های خود را به هم فشار داده و سرش را به سمت شیشه شیر یا سینه مادر برمی گرداند.

نوزادان معمولا در چند روز اول، درصدی از وزن بدنشان را از دست می دهند که این امر کاملا طبیعی است؛ ولی تا زمانی که نوزادتان دوباره وزن خود را به دست آورد، لازم است که هر دو ساعت، یک بار او را تغذیه کنید. از آن جایی که نوزادان همیشه خواب آلود هستند، گاهی ممکن است مجبور شوید که آنان را برای شیر خوردن بیدار کنید. سعی کنید که نوزاد خود را در حین غذا خوردن، مدام نوازش کنید تا بیدار بماند و به غذا خوردن ادامه دهد. هدف از انجام چنین کارهایی این است که نوزاد بتواند به خوبی وزن از دست رفته خود را بازیابد.

استفراغ و آروغ نوزاد

برخی از نوزادان خود به خود آروغ می زنند اما برخی دیگر نیاز دارند تا برای آروغ زدن تحریک شوند. اگر فرزند شما بعد از شیر خوردن ناراحت یا بهانه گیر شده است، به معنی این است که به آروغ زدن نیاز دارد. همچنین مادران می توانند هنگامی که سینه خود را برای شیر دادن عوض می کنند یا 10 تا 15 دقیقه پس از تغذیه یا پس از خوردن 60 تا 90 میلی لیتر شیر یا در هنگامی که کودک شیر خوردن را تمام کرده، او را تحریک به آروغ زدن کنند. بعد از گذشت چند روز الگوی مناسب تغذیه نوزاد را پیدا خواهید کرد. 

یک ماساژ دایره ای ملایم یا ضربه های آهسته و نرم، به نوزاد برای آروغ زدن کمک می کند و نیازی نیست مانند طبل به پشت کودک خود ضربه بزنید! برای تحریک نوزاد به آروغ زدن می توانید سر کودک را روی شانه بگذارید یا یک جا بنشینید و با دست، چانه و قفسه سینه او را نگه دارید یا اینکه شکم نوزاد را روی پای خود بگذارید. استفراغ بدون فشار یا سکسکه در هنگام تغذیه یا بعد از آن در طول روز، امری کاملا طبیعی است؛ بنابراین بهتر است همیشه یک پیشبند یا دستمال برای پاک کردن استفراغ نوزاد دم دستتان باشد. اما اگر استفراغ بیش از حد و همراه با فشار باشد و کودک همراه با آن گریه می کند یا پشت خود را قوس می دهد، حتما باید به پزشک متخصص کودکان مراجعه کنید.

ادرار و مدفوع نوزاد

نوزادی که از شیر مادر تغذیه می کند، معمولا در طول دو سه روز اول، تعداد یک یا دو پوشک را کثیف می کند و در روزهای بعدی، در طول روز بین پنج تا شش پوشک را خیس می کند که این تغییر در تعداد، به خاطر قدرت جذب بالاتر برخی از پوشک های یک بار مصرف می باشد. در حالی که نوزادانی که شیر خشک می خورند، ممکن است در طول روز بیشتر از تعداد گفته شده، پوشک شوند. همچنین کودکانی که با شیر مادر تغذیه می شوند نسبت به آن هایی که شیر خشک می خورند، دفع مدفوع بیشتری دارند؛ چرا که هضم شیر مادر از هضم شیر خشک سریع تر است. 

مدفوع نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می کنند، معمولا به رنگ های قهوه ای روشن، مایل به سبز یا خردلی تیره است و غلظت آن از بسیار کم و نرم تا آبکی نیز متغیر می باشد. اغلب نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می کنند، مدفوع شل تری دارند که بیشتر مواقع با اسهال اشتباه گرفته می شود. در حالی که مدفوع نوزادانی که شیر خشک می خورند، قوام بیشتر و رنگ متغیری دارد. توجه داشته باشید که اگر مدفوع نوزاد شما شامل مخاط سفید، نقطه ها یا رگه های قرمز خون بود، باید حتما به متخصص اطفال مراجعه کنید. 

مطلب مشابه: اصول مراقبت از پوست نوزاد؛ چگونه از پوست کودکان مراقبت کنیم؟

شیردهی و مراقبت از نوزاد

تنها کاری که نوزاد در آن حرفه ای است، شیر خوردن می باشد؛ اما گاهی شیردهی با وجود مشکلاتی چون سینه های دردناک کار همچنان ساده ای نیست؛ به همین دلیل مادران باید برای ساده تر شدن کار و شیردهی و مراقبت از نوزاد در هفته های اول زندگی، باید به یک سری نکات مهم توجه داشته باشند که در ادامه به آن ها خواهیم پرداخت.

از مشاوره کمک بگیرید

تحقیقات نشان داده است والدینی که برای شیردهی نوزاد خود به دنبال کمک حرفه ای هستند، نسبت به افراد دیگر در این زمینه موفق تر خواهند بود؛ چرا که کودکان این والدین می توانند برای مدت طولانی تری از شیر مادر تغذیه کنند؛ بنابراین اگر جز آن دسته از افرادی هستید که نوزادتان به تازگی متولد شده، بهتر است با یک مشاور در زمینه شیردهی و تغذیه نوزاد مشورت نمایید. مشورت و کمک گرفتن از مشاور در ماه های اول به دنیا آمدن نوزاد، یکی از مهمترین و بهترین تصمیمات ممکن برای آسان کردن مراقبت و نگهداری از نوزاد است. 

از پرستاران بیمارستان، راهنمایی بخواهید 

یکی دیگر از بهترین روش‌ها برای یادگیری نکات مهم مرتبط با شیردهی نوزاد، کمک گرفتن از پرستارها و دیگر متخصصانی می باشد که در محل تولد نوزاد، یعنی بیمارستان حضور دارند؛ بنابراین بهتر است قبل از ترخیص از بیمارستان، تمامی سوالات خود را درباره شیردهی، از کارشناسان شیردهی و پرستاران مستقر در بیمارستان بپرسید. به این صورت که هر بار که می خواهید به نوزاد خود شیر دهید، پرستار را صدا زده و از او بخواهید که شما را راهنمایی کند.

خودتان را فراموش نکنید

اولویت اصلی هر مادری، بعد از به دنیا آمدن فرزندش، شیر دادن به او است. به احتمال زیاد، شما بعد از تولد نوزاد، خود را برای لحظه ای که فرزندتان گرسنه می شود، آماده کرده اید. با این وجود، بهتر است که در مرحله اول، به خودتان فکر کنید. به عنوان مثال، زمانی که خود را برای شیردهی آماده می کنید، یک کتاب یا مجله و یک لیوان آب، کنار خود قرار دهید؛ زیرا ممکن است که شیر دادن بیشتر از حد انتظار شما طول بکشد.

کودکتان را به شیشه شیر عادت دهید

اگر می خواهید که کودکتان در نهایت با شیشه شیر نیز شیر بخورد، بعد از شروع شیردهی و قبل از شروع سه ماهگی، نوزاد را با شیشه شیر آشنا کنید. بسیاری از کارشناسان معتقد هستند که بهترین زمان مناسب برای انجام این کار 6 تا 8 هفتگی است؛ اما برخی از والدین بعد از گذشت سه هفته، کودکشان را با شیشه شیر آشنا می کنند. 

چگونگی ماساژ دادن نوزاد

نوزادان را ماساژ می دهند تا ماهیچه و استخوان های آن ها قوی تر شود. اولین قاعده برای ماساژ دادن نوزاد این است که آنان را قبل یا بعد از غذا ماساژ ندهید. برای انجام یک ماساژ موفق و اصولی، کودک را روی یک ملافه یا حوله در یک سطح راحت مانند تخت خواب، دراز کنید و بعد شروع به ماساژ دادن با یک روغن گیاهی کنید.

برای شروع، اول از پاها و بعد بازوها سپس سینه و در نهایت کمر نوزاد را ماساژ دهید. در واقع ماساژ نوزاد نه تنها دردها و ناراحتی های او را تسکین می دهد؛ بلکه استخوان ها و ماهیچه های کودک را نیز تقویت می کند. شما در طول زمان ماساژ، می توانید با کودکتان پیوند احساسی خوبی نیز برقرار کنید.

مطلب مشابه: احساس غریبگی نوزاد؛ همه چیز درباره غریبگی کردن نوزادان

چگونگی حمام نوزاد

یکی از مهمترین چالش ها و نگرانی هایی که ممکن است بعد از تولد نوزاد برای پدر و مادرهای جدید، رخ دهد، چگونگی حمام کردن نوزاد است. هنگام حمام نوزاد تازه متولد شده، همیشه مقداری استرس و اضطراب وجود دارد. توصیه می شود برای حمام نوزاد، تا بعد از افتادن و خشک شدن بند ناف، کمی صبر کنید؛ سپس حمام منظم را شروع نمایید. 

چگونگی قنداق کردن نوزاد

درست قنداق کردن نوزاد، یک نکته بسیار مهم برای داشتن کودکی آرام است. برای قنداق کردن نوزاد خود، در ابتدا ملافه را به شکل یک الماس تا کنید، سپس گوشه بالای آن را تا کرده و کودک را روی ملافه قرار دهید. یک طرف ملافه را به سمت سینه نوزاد بکشید تا به زیر بغلش برسد. حالا قسمت پایین ملافه را گرفته و زیر پاهای نوزاد بگذارید و پشت شانه هایش قرار دهید. در ادامه، قسمت باقی ماند ملافه را روی سینه نوزاد کشیده و آن را زیر نوزاد قرار دهید. اکنون قنداق آماده است، کودک را بغل کرده و نزدیک سینه خود قرار دهید. از آن جایی که نوزاد بعد از قنداق شدن، احساس راحتی می کند، زودتر به خواب می رود. 

چگونگی مراقبت از بند ناف نوزاد

غذا و اکسیژن، در زمان بارداری از طریق بند ناف به جنین منتقل می شوند. بعد از زایمان، بند ناف با گیره ای مسدود می گردد و ارتباط جنین با مادر جدا می شود. در این حالت، بند ناف به صورت پوستی سیاه و خشک دیده می شود. وجود بند ناف در ابتدای تولد نوزاد به دلیل آن که هیچ عصبی به آن متصل نیست، به او آسیبی نمی رساند؛ اما باید از بند ناف به خوبی مراقبت کرد و به صورت مرتب آن را خشک و تمیز نمود تا عفونی نگردد. اگر تا قبل از افتادن بند ناف در آن ناحیه، ترشح مواد یا حالت قرمزی مشاهده کردید، فورا به پزشک مراجعه کنید؛ زیرا ممکن است بند ناف عفونت کرده باشد.

در این حالت، بهتر است که زیاد نوزاد را حمام نکنید تا این قسمت کاملا خوب گردد و زائده بند ناف از بین برود. بهبودی بند ناف در نوزادان با یکدیگر متفاوت است و معمولا تا 2 هفته به طول می انجامد. خشک شدن بند ناف در روزهای اول تا دوم تولد نوزاد، آغاز می گردد و رنگ آن در ابتدا زرد و سپس قهوه ای می شود. توجه داشته باشید که هنگام پوشک کردن نوزاد،چ باید پوشک را کمی پایین تر از بند ناف ببندید تا جریان هوا سریع تر بند ناف را خشک کند.

مطلب مشابه: آلرژی چشمی نوزاد؛ علائم حساسیت چشمی نوزاد و درمان آن

چگونگی خواباندن نوزاد تازه متولد شده

خواب نوزاد بخش بسیار مهمی از زندگی او را تشکیل می دهد؛ زیرا خواب نه تنها برای رشد نوزاد مهم و حیاتی است، بلکه فرصت مناسبی برای استراحت مادر نیز محسوب می شود. تمام نوزادان معمولا در روز بین 8 تا 9 ساعت و در شب حدود 8 ساعت می خوابند. البته باید گفت که اکثر نوزادها، توانایی پیوسته خوابیدن را نداشته و تا سه ماهگی، هر سه تا چهار ساعت، یک بار از خواب بیدار می شوند تا شیر بخورند.

اگر نوزاد، پنج ساعت تمام، بدون شیر خوردن خوابیده باشد، باید حتما او را برای شیر خوردن بیدار نمایید. سعی کنید که بین ساعات ده شب تا سه صبح، نوزاد را بخوابانید؛ زیرا در این ساعت ها هورمونی ترشح می گردد که در رشد نوزاد، تاثیر بسیار مهمی دارد.

نحوه خواباندن نوزاد یک روزه و تازه متولد آن قدرها هم که فکر می کنید، سخت نیست. اگر دمای اتاق مناسب باشد و نوزاد به خوبی سیر شده باشد و همچنین دمای بدن او متعادل و مناسب باشد، محیط برای تجربه یک خواب آرامش بخش و راحت فراهم است. در چنین شرایطی، نوزاد به راحتی به خواب می رود. البته مادر به مرور زمان بهترین زمان و نحوه خواباندن نوزاد را یاد خواهد گرفت.

باید بگوییم که نحوه خواباندن یک نوزاد پسر یک روزه با یک نوزاد دختر یک روزه با یکدیگر هیچ تفاوتی ندارند. اگر شرایط مساعد برای یک خواب عمیق و راحت فراهم باشد، نوزاد حتما می خوابد و ربطی به دختر یا پسر بودن او ندارد. برای خواباندن نوزاد می توانید انواع راه های تنظیم خواب را امتحان کنید تا کودکتان به یکی از آن ها جواب دهد. البته فراموش نکنید که بوی لباس و تن مادر، به نوزاد آرامش زیادی می دهد و در راحت به خواب رفتن او تاثیر زیادی دارد. حتما در هنگام خواباندن نوزاد به نکاتی که در ادامه به آن ها خواهیم پرداخت دقت کنید:

• پوشک نوزاد باید تمیز باشد.
• محیط خواب باید آرام و بی سر و صدا باشد.
• در هنگام خواب، مادر باید در کنار نوزاد قرار گیرد و او را در بغل بگیرد.
• کالای خواب نوزاد باید متناسب با نوع فصل انتخاب شود.
• دمای اتاق نوزاد باید متعادل و متناسب باشد. 
• لباس تن نوزاد باید متناسب باشد، لباسی که سنگین نباشد و ترجیحا یقه گرد باشد.
• نور اتاق برای خوابیدن در شب و روز متناسب باشد تا نوزاد بتواند کم کم تفاوت روز و شب را یاد بگیرد.
• نوزاد باید حتما سیر باشد.

مطلب مشابه: مشکلات شایع نوزادان؛ 13 مشکل و بیماری نوزاد که شایع هستند

چگونگی پوشک کردن نوزاد تازه متولد شده 

یکی دیگر از نکات مهم در رابطه با نگهداری نوزاد تازه متولد شده، نحوه پوشک کردن او است. فکر این را از سرتان بیرون کنید که با دیرتر عوض کردن پوشک نوزاد خود، بخواهید در مصرف پوشک صرفه جویی کنید و با این کار به اقتصاد خانواده کمک نمایید! بهترین پوشک های موجود در بازار هم بیشتر از شش ساعت دوام نمی آورند؛ بنابراین باید قبل از پر شدن پوشک، به موقع برای عوض کردن آن اقدام کنید.

در طول روز، کودک شما ممکن است به شش بار عوض کردن پوشک نیاز داشته باشد. حتی گاهی ممکن است که در طول شب نیز نیاز باشد که پوشک نوزاد خود را عوض کنید ولی معمولا نوزادان در فاصله خواب شب تا هنگام صبح، زیاد ادرار نمی کنند و پوشکشان زیاد پر نمی شود. با این حال بهتر است که وضعیت پوشک نوزاد خود را به صورت اختصاصی در فاصله شب تا صبح مرتب بررسی کنید. شاید در این زمان نوزاد به تعویض پوشک نیاز داشته باشد. 

پوشک ها را در جایی مطمئن و مناسب به دور از هر گونه آلودگی مانند گرد و خاک قرار دهید. همچنین توصیه می شود که فقط در مواقع ضروری، برای تمیز کردن نوزاد، از دستمال مرطوب استفاده کنید. بعد از هر بار تعویض پوشک، شستن کمر به پایین نوزاد بهترین کاری است که می توانید انجام دهید. با انجام این کار، هرگز به میکروب ها و آلودگی های دیگر اجازه نفوذ نخواهید داد. برای خشک کردن نوزاد می توانید از دستمال هایی استفاده کنید که به خوبی آب را به خود جذب می کنند. در هنگام خشک کردن نوزاد نباید دستمال را روی بدن نوزاد بکشید بلکه باید به صورت ضربه ای با آن، بدن نوزاد را خشک نمایید.

بعد از هر بار تعویض پوشک، حتما از کرم های ضد سوختگی یا روغن بچه استفاده کنید. با انجام این کار، تا حد امکان از سوختگی پای بچه جلوگیری می کنید یا این اتفاق را کمتر تجربه خواهید کرد. در هر بار تعویض پوشک، شست و شوی نوزاد با صابون بچه بلامانع است؛ به شرط آن که حتما بعد از آن، از لوسیون پای بچه استفاده شود. بدن نوزادان مخصوصا دختران را از جلو به عقب بشویید؛ زیرا با انجام این کار، میکروب ها به بدن کودک وارد نخواهند شد.

ناحیه مقعد نوزاد را نیز به خوبی شست و شو دهید. گاهی اوقات هم اجازه دهید تا نوزاد بدون پوشک باشد و استراحت کند. برای انجام این کار، می توانید از شورت های مخصوصی که برای این کار طراحی شده اند، استفاده کنید. ممکن است در پوشک نوزادان دختر تازه متولد شده، تا یک ماه، ترشحات رنگی دیده شود که این امر کاملا طبیعی است. حتما هنگام ختنه کردن پسران، از پوشک هایی که یک سایز بزرگ تر هستند، استفاده کنید.

چگونه متوجه شویم نوزاد به چه چیزی نیاز دارد؟ 

سوالی که ممکن است برای برخی از والدین پیش آید، این است که چگونه متوجه شویم که نوزاد به چه چیزی نیاز دارد؟ به عنوان مثال، کودک شروع به گریه می کند و شما نمی دانید به چیزی نیاز دارد؟ قبل از اینکه کودک شما شروع به گریه کند، به صدای او گوش دهید؛ زیرا بیشتر نوزادان بر اساس نیازهای خود، صداهای مشابهی تولید می کنند. در ادامه شما را با برخی از این صداها آشنا می کنیم.

صدای نه به معنای این است که کودک شما گرسنه است. صدایی که شبیه شروع خمیازه می باشد؛ یعنی کودک، خسته است. صدای هه به معنای این است که کودک شما دچار ناراحتی یا استرس شده است که این امر می تواند ناشی از کثیفی پوشک باشد. صدای خرخر به معنای این است که روده کودک شما درد می کند، ممکن است دچار ناراحتی معده شده باشد؛ در چنین مواقعی سعی کنید یکی یکی زانوهای کودک را به سمت شکمش فشار دهید: مثل حالت دوچرخه سواری. صدای اوه، کودک این صدا را زمانی ایجاد می کند که می خواهد باد گلوی خود را آزاد کند. در چنین مواقعی، شما باید به او برای آروغ زدن، کمک کنید. موارد فوق از نظر علمی ثابت نشده اند اما بسیاری از والدین، صحت آن ها را تایید می کنند. 

اگر هیچ کدام از موارد گفته شده به شما در آرام کردن نوزاد کمک نکرد، پوشک او را چک کنید، به کودک غذا دهید، سعی کنید با او بازی کنید، کودک را در آغوش بگیرید و راه بروید و سعی کنید که کودک را بخوابانید. اگر دیدید که هیچ تکنیکی کار نمی کند، با استفاده از دماسنج، دمای بدن نوزاد خود را اندازه بگیرید؛ زیرا ممکن است مریض شده باشد. نکته مهم دیگری که وجود دارد، این است که باید مراقب باشید تا بفهمید که کودک شما خسته است یا خیر؟ زیرا هنگامی که نوزاد احساس خستگی می کند، مدام بی قراری و گریه می کند و دست و پای خود را تکان می دهد و اگر در اسرع وقت او را به رختخواب نبرید، تا مدتی برای خواباندن او درگیر خواهید بود.

در واقع، عکس العمل کودکان و نوزادان از بزرگسالان بسیار متفاوت تر است و زمانی که خوابشان می آید، دوست ندارند کار زیادی انجام دهند! 

سخن پایانی 

زمانی که با تولد یک نوزاد، شادی به خانه تان وارد می شود، به همان میزان نیز مسئولیت برایتان به همراه خواهد داشت. والدین تازه کار معمولا در زمان مراقبت و نگهداری از نوزاد تازه متولد شده، دچار رفتارهایی ضد و نقیض می شوند که این رفتارها شامل چگونگی تسکین کودک، کمبود خواب، چگونگی تغذیه نوزاد و موارد بسیار زیاد دیگری می باشد؛ بنابراین بهتر است برای این تغییرات خود را آماده کنید و تمامی نکات مراقبتی را که در این مطلب به آن ها پرداختیم را مورد توجه قرار دهید. قطعا بعد از اولین خنده های کوچولویتان، متوجه خواهید شد تمام کارهایی که انجام داده اید به زحمتش می ارزد.

مطلب مشابه: بوتاکس در زمان شیردهی (هشدار و نکاتی درباره بوتاکس زمان شیردهی نوزاد)