خواص هلیله سیاه گیاه دارویی؛ کاربردها، خواص درمانی و نحوه مصرف آن

هلیله سیاه، گیاهی دارویی است که به نام های هلج، اهلیج، هلیله سبز، هلیله کابلی و هاری تاکی نیز شناخته می شود. از هلیله سیاه به عنوان اکسیر جوانی و عمر یاد می شود. این گیاه، سه نوع سیاه، زرد و سبز دارد و از نظر طب سنتی، طبیعت آن گرم و خشک می باشد. هلیله سیاه، این گیاه دارویی سرشار از موادی چون آنتی اکسیدان، تانن، فسفریک اسید، پلی فنول، کوئینیک اسید، سوکسینیک اسید و شیکمیک اسید است. در این مقاله قصد داریم تا به بررسی فواید و خواص دارویی هلیله سیاه بپردازیم و آن ها را به صورت کامل توضیح دهیم. با ما همراه شوید.

هلیله سیاه چیست؟ 

هلیله سیاه با نام علمی Terminalia chebula، یک گیاه عالی برای درمان بیماری های مختلف محسوب می شود و در میان مردم هند و آسیای جنوب شرقی، از محبوبیت بسیار بالایی برخوردار است. برخی از مردم به صورت عامیانه از این گیاه برای درمان گلودرد، آسم، استفراغ، اسهال، سکسکه، زخم و خونریزی و بیماری های قلبی استفاده می کنند.

محققین ثابت کرده اند که هلیله سیاه خواص ضد التهابی، ضد میکروبی، ضد آرتریت، آنتی اکسیدانی و ضد دیابت فراوانی دارد و محافظ قلب و محرک دستگاه گوارش می باشد. این گیاه همچنین دارای خاصیت ملین قوی، تصفیه کننده خون، ضد صفرا و قابض بافت های بدن است. 

خصوصیات ظاهری هلیله سیاه

هلیله سیاه یا شاه دارو، گیاهی درمانگر و معروف است که در کشورهای مختلفی چون نپال، چین، هند، ویتنام و مالزی رشد می کند. این گیاه فوق العاده می تواند تا 30 متر رشد کند و از سطح زمین، ارتفاع داشته باشد. میوه های نارس این درخت، به رنگ سبز هستند و با رسیده شدن، به رنگ زرد مایل به خاکستری تغییر رنگ می دهند. میوه هلیله سیاه، به شکل صاف و بیضی و شبیه به بادام می باشد. 

کاربردهای هلیله سیاه

هلیله سیاه به صورت گسترده در طب سنتی ایران و هند برای درمان بیماری مختلفی چون یبوست، دیابت، زوال عقل و… مورد استفاده قرار می گیرد. پودر و روغن هلیله سیاه، دو فرآورده بسیار مهم این گیاه دارویی هستند. به تازگی از عصاره هلیله سیاه در تهیه برخی از داروها نیز استفاده می شود. این داروها معمولا به صورت شربت، قرص و کپسول در بازار به فروش می رسند.

در جنوب شرق آسیا از هلیله سیاه، به عنوان یک ماده رنگ زا استفاده می گردد. با آسیاب کردن میوه های این گیاه و جوشاندن آن ها، یک رنگ زرد کره ای به دست می آید که می توان با آن، نخ ها و پارچه های پنبه ای را رنگ نمود. همچنین از میوه های هلیله سیاه، در اولین مراحل دباغی و چرم سازی نیز استفاده می شود. طبع هلیله سیاه، گرم و خشک است و تصفیه کننده خون از سودا و مقوی حافظه می باشد. مزه هلیله سیاه تازه نیز ترش و شیرین و گس است. 

مطلب مشابه: خواص روغن رزماری؛ کاربرد های این روغن برای زیبایی، سلامت و روش تهیه آن

خواص درمانی هلیله سیاه

هلیله سیاه، گیاهی گرم و شیرین با طعمی ناخوشایند است که گنجینه ای از خواص درمانی دارد و از آن در طب سنتی و مدرن استفاده می شود. این گیاه به بهبود سلامت روح و جسم، کمک شایانی می کند. از میوه هلیله سیاه گرفته تا پوست و ریشه اش، همگی برای سلامت بدن مفید و سودمند هستند. در ادامه شما را با برخی از خواص بی نظیر این ماده گیاهی دارویی بیشتر آشنا خواهیم کرد.

کاهش وزن

هلیله سیاه، با افزایش سوخت و ساز و متابولیسم، منجر به مصرف کالری و انرژی بیشتر می شود. این گیاه دارویی، با جلوگیری از تبدیل قند به چربی، در کنترل قند خون نقش موثری دارد. همچنین می تواند با کاهش استرس و عصبانیت، از پرخوری و خوردن بیش از حد غذا نیز جلوگیری کند.

از هلیله سیاه برای کنترل وزن نیز استفاده می شود. این گیاه با افزایش متابولیسم، به هضم و جذب بهتر غذا کمک می کند و معده را شستشو می دهد. برای بهره بردن از خواص بی نظیر هلیله سیاه برای لاغری، می توانید نصف تا یک قاشق غذاخوری از پودر آن را در یک فنجان آب گرم حل نمایید و بعد از خوردن صبحانه و شام، میل کنید. 

کمک به سندروم متابولیک و دیابت

شاید تا به حال از خواص هلیله سیاه فقط در مورد لاغری شنیده باشید در صورتی که این گیاه علاوه بر لاغری، فواید و مزایای بسیار زیاد دیگری نیز دارد. مهمترین دلیل ابتلا به سندروم متابولیک و دیابت نوع دو، رژیم غذایی نامناسب است. طبق نتایج تحقیقات، مشخص شده است که عصاره هلیله سیاه اثر قابل توجهی بر درمان دیابت دارد. در واقع ترکیبات موجود در این ماده گیاهی، باعث افزایش حساسیت به انسولین و کاهش قند خون می شوند. 

خاصیت آنتی اکسیدانی

هلیله سیاه، یک منبع بسیار غنی از آنتی اکسیدان های قوی مثل اسید گالیک، اسید الاژیک، سلنیوم، گلیکوزید فلاونول، اسید چبولیک و ویتامین c می باشد که از بدن در مقابل سرطان و دیگر بیماری های جدی محافظت می کند. طبق تحقیقات صورت گرفته مشخص شده است که هلیله سیاه، غلظت سوپراکسید دیسموتاز، گلوتاتیون و آنتی اکسیدان های دیگر را در کلیه و کبد بهبود می بخشد.

علاوه بر این، هلیله سیاه با استرس اکسیداتیو، مبارزه می کند و از ابتلا به بیماری های مختلف مربوط به افزایش سن نیز جلوگیری می نماید. همچنین این ماده گیاهی، از خواص ضد ویروسی و ضد باکتریایی قوی، به منظور از بین بردن ویروس های موجود در هوا و عفونت باکتری های موجود در مواد غذایی برخوردار است. 

مفید برای مو

هلیله سیاه برای موها نیز خواص درمانی زیادی دارد. جلوگیری از سفید شدن موها یکی از خواص بی نظیر آن می باشد. به منظور جلوگیری از سفید شدن زودرس موها می توانید به صورت روزانه، یک یا دو عدد هلیله سیاه را به مدت یک سال بخورید.

می توانید از هلیله کابلی به عنوان آبنبات استفاده کنید و روزانه یک دانه از آن را زیر زبان قرار دهید. بعد از یک سال مصرف از این ماده گیاهی، متوجه سیاه های شدن موهای خود، خواهید شد. از هلیله سیاه، روغن مو نیز گرفته می شود که می توان از آن برای جلوگیری از شوره سر و ریزش موها استفاده کرد.

در واقع این گیاه، سبب افزایش گردش خون در پوست سر می شود و با تقویت ریشه، از ریزش موها جلوگیری می کند و باعث پرپشت شدن آن ها می شود. برای این منظور مقداری روغن هلیله سیاه روی موها بمالید و چند ساعت بعد از آن حمام بروید. همچنین این گیاه خواص ضد قارچی و ضد باکتریایی فراوان دارد و می تواند به درمان شپش سر نیز کمک کند.

مفید برای پوست

یکی از مهمترین خواص هلیله سیاه، خواص ضد باکتریایی و ضد قارچی آن می باشد. هلیله سیاه، می تواند با این خاصیت خود، به درمان جوش و آکنه های صورت کمک قابل توجهی کند. برای درمان آکنه و جوش با هلیله سیاه، پودر این ماده گیاهی را با آب جوش مخلوط نمایید و آن را روی پوست صورتتان بمالید و بعد از گذشت 15 دقیقه، پوست خود را با آب سرد بشویید.

این گیاه یک ضد آفتاب طبیعی نیز محسوب می شود؛ به این منظور، پودر هلیله سیاه را با مقداری آب یا شیر مخلوط کنید و آن را روی صورت خود مالیده و ماساژ دهید، سپس به وسیله یک دستمال تمیز صورتتان را پاک کنید. با هلیله سیاه همچنین می توان سیاهی های دور چشم را از بین برد؛ برای این منظور، مقداری از پودر آن را با کف دریا و گلاب ترکیب نمایید تا به شکل خمیر درآید. این خمیر را دور چشم های خود بمالید و پس از 15 دقیقه، با آب ولرم بشویید. 

مطلب مشابه: همه چیز در مورد برنج قهوه ای؛ فواید مزایا و خواص آن

مفید برای چشم

هلیله سیاه، برای درمان مشکلات و بیماری های مربوط به چشم نیز مفید است. آب هلیله سیاه، خاصیت ضدالتهابی و تسکین دهندگی دارد و می تواند عفونت را کاهش دهد. بنابراین می توانید چشم های خود را با آب این گیاه شست و شو دهید. برای تهیه آب آن، هلیله سیاه را بشویید و برای یک شب، آن را در آب خیس نمایید، صبح روز بعد چشم های خود را با آب آن، شست و شو دهید.

همچنین برای تقویت نور چشم ها می توان هر روز صبح ناشتا به مدت یک ماه، یک قاشق مربا خوری هلیله سیاه را قبل از طلوع آفتاب وارد دهان کرده و بلافاصله روی آن، آب بنوشید. می توان هسته هلیله سیاه را نیز برای مدت 12 ساعت در آب خیساند و بعد آن را آسیاب نمود و از پودر آن به عنوان خط چشم استفاده کرد و به این طریق از ابتلا به آب مروارید نیز جلوگیری نمود.

افزایش قدرت هضم

جویدن میوه هلیله سیاه سبب افزایش قدرت هضم می شود و اگر آن را به شکل خمیر درآورید و بعد میل کنید، روده را تمیز و پاکسازی می کند. اگر هلیله سیاه به صورت آب پز یا بخار شده مصرف گردد، به منظور درمان سندروم سوء جذب روده، بسیار موثر و مفید است.

از آن جایی که این گیاه ضد نفخ می باشد، به تجزیه غذا در روده و معده کمک بسیار زیادی می کند و تولید شیره های گوارشی در بدن را از طریق روده تسهیل می سازد که این موضوع سبب کاهش نفخ می شود. 

مفید برای بواسیر

یکی دیگر از خواص بی نظیر هلیله سیاه این است که به درمان بواسیر کمک می کند. در واقع، این گیاه با جلوگیری از خونریزی شدید و کاهش اندازه توده ها، به درمان بواسیر کمک قابل توجهی می نماید. علاوه بر این، خاصیت ملین بودن هلیله سیاه سبب بهبود حرکات روده می شود و به این طریق به درمان هموروئید یا بواسیر و جلوگیری از یبوست کمک می کند.

برای درمان بواسیر پیشنهاد می شود دو قاشق غذاخوری از هلیله سیاه را در ده لیتر آب مخلوط کرده و ده دقیقه قبل از حمام، از آن استفاده کنید. این کار برای بهبود بواسیر و کاهش تورم موثر است. 

تقویت سیستم ایمنی بدن

هلیله سیاه، مقادیر قابل توجهی از آنتی اکسیدان و ویتامین C دارد که یک منبع گیاهی و غذایی عالی برای تقویت سیستم ایمنی بدن است. مطالعات اخیر، اثرات درمانی فوق العاده این ماده گیاهی را در سرکوب عفونت ها و میکروب های مختلف اثبات کرده اند.

این ماده گیاهی، همچنین خواص ضد ویروسی، ضد باکتریایی و ضد قارچی بسیار قوی دارد که می تواند در درمان بیماری های مختلف، موثر باشد. علاوه بر تمام موارد گفته شده، هلیله سیاه به دلیل ترکیبات دارویی موثری که دارد، می تواند به بازسازی بافت های فرسوده نیز کمک کند. 

برطرف کردن سیاهی های دور چشم 

از هلیله سیاه می توان برای برطرف کردن سیاهی دور چشم ها نیز استفاده کرد. یک قاشق پودر هلیله سیاه را با دو قطره روغن بادام و مقدار کمی ژل آلوئه ورا مخلوط کنید. ترکیب به دست آمده را به صورت دورانی و به آرامی دور چشم ها بمالید و اجازه دهید 15 دقیقه بماند تا خشک شود، سپس می توانید صورت خود را با آب ولرم شست و شو دهید.

بهتر است بعد از آن، از کرم مرطوب کننده برای جلوگیری از خشک شدن پوست دور چشم ها استفاده نمایید. سه بار در هفته می توانید این کار را انجام دهید و بعد از آن شاهد از بین رفتن سیاهی دور چشمانتان خواهید بود.

مطلب مشابه: خواص خاکشیر؛ فواید بی نظیر خاکشیر از کاهش وزن تا تقویت سیستم ایمنی

رفع بوی بد دهان و سفیدی دندان

از پودر هلیله سیاه، می توان برای سفید کردن دندان ها استفاده کرد. برای این کار باید هلیله سیاه خشک را آسیاب کنید و بعد به وسیله یک پارچه ظریف، آن را الک نمایید. می توانید هلیله سیاه را به مقدار زیاد آسیاب کرده و آن را در یک شیشه سربسته نگهداری کنید تا بتوانید هر روز با مقداری از آن، دندان های خود را مسواک بزنید و دهان را نیز تمیز نمایید. با انجام این کار، دهان از باکتری های مضر، پاکسازی خواهد شد.

سلامت دستگاه گوارش

یکی از مهمترین خواص هلیله سیاه در طب سنتی، تقویت دستگاه گوارش است. در واقع، این گیاه با بهبود عمل هضم می تواند به جذب بهتر مواد غذایی کمک نماید. همان طور که پیش تر توضیح دادیم، پودر هلیله سیاه یک ملین ملایم طبیعی می باشد که با تقویت کولون روده، می تواند به دفع سریع تر و بهتر سموم از بدن کمک کند.

برخی افراد ممکن است بعد از استفاده از هلیله سیاه، احساس نفخ داشته باشند که کاملا طبیعی است و پس از یک تا دو هفته استفاده مداوم، حرکت روده ها افزایش و نفخ به شکل چشمگیری کاهش پیدا می کند. برای این منظور می توانید سه تا شش گرم از پودر هلیله سیاه را با مقداری نبات آسیاب کرده و دو بار در روز، پس از غذا میل نمایید.

داروی طبیعی معده

هلیله سیاه یک ماده گیاهی سرشار از آنتی اکسیدان های فراوان مانند گالیک اسید، الاجیک اسید و پلی فنول است که می تواند با افزایش مخاط، سبب کاهش اسید معده شود و از زخم معده نیز جلوگیری کند. مصرف هلیله سیاه، علاوه بر تقویت دستگاه گوارش، سبب تقویت عملکرد هضم نیز می شود. این ماده گیاهی یک ملین بسیار قوی می باشد که به دفع سموم بدن، کمک قابل توجهی می کند. 

داروی طبیعی برونشیت و سرفه

یکی دیگر از خواص بی نظیر هلیله سیاه، مبارزه با برونشیت، سرفه و دیگر مشکلات تنفسی می باشد؛ بنابراین اگر گلودرد دارید و دچار سرفه های فراوان شده اید، هلیله سیاه می تواند به بهبود وضعیت شما کمک قابل توجهی نماید. برای این کار باید پودر هلیله سیاه را با مقداری عسل مخلوط کرده و آن را به آرامی میل کنید. 

مفید برای بلغم

هلیله سیاه تقویت کننده معده و مسهل است و به خاطر طبع خشک و گرمی که دارد، سبب دفع بلغم می شود. برای از بین بردن بلغم می توانید هر روز بامداد، یک مثقال اطریفل صغیر را مصرف نمایید. اطریفل صغیر دارویی موثر است که از گیاهان دارویی مختلفی چون هلیله سیاه، هلیله زرد، هلیله کابلی، آمله، بلبله، روغن بادام شیرین و عسل تهیه شده است. 

مفید برای رحم

یکی دیگر از خواص بی نظیر هلیله سیاه، درمان دردهای رحمی و عفونت های واژینال است. هلیله سیاه، غنی از آنتی اکسیدان است و خواص آنتی باکتریالی فراوانی دارد و می تواند التهابات رحمی را بهبود بخشد. برای بهره مندی از خواص هلیله سیاه برای رحم، می توانید یک قاشق چای خوری از هلیله سیاه را با یک فنجان آب جوشانده و دمنوش به دست آمده را هر شب تا زمان بهبودی، قبل از خواب بنوشید.

مضرات هلیله سیاه

اگر چه هلیله سیاه، برای سلامتی فواید بیشماری دارد اما به دلیل ماهیت قابض و طبع گرم آن در برخی موارد، منع مصرف دارد. بهتر است بعد از خستگی شدید، از هلیله سیاه استفاده نکنید؛ زیرا باعث افت قند خون می شود. همچنین توصیه می شود بعد از روزه داری و گرسنگی طولانی مدت، از مصرف هلیله سیاه اجتناب شود. مصرف هلیله سیاه برای کودکان و نوزادان نیز توصیه نمی شود.

زنان شیرده و باردار بهتر است در مصرف این گیاه احتیاط کنند. همچنین از آن جایی که هلیله سیاه به یک باره سبب کاهش قند خون می شود، افراد دیابتی باید در مصرف آن احتیاط کنند. افرادی که قصد انجام عمل جراحی دارند، باید حداقل دو هفته قبل از جراحی، مصرف این گیاه را قطع کنند. هلیله سیاه در دوران قاعدگی و به افرادی که بیش از حد لاغر هستند، توصیه نمی شود.

افرادی که اسهال شدید دارند و بدنشان دچار کم آبی شده است، بهتر است از مصرف هلیله سیاه خودداری کنند. مصرف هلیله برای سه ماه یا کمتر، ایمن است و عوارض خاصی ندارد اما مصرف بیش از حد و طولانی مدت این ماده گیاهی می تواند روی سلامت بدن اثرات منفی برجای بگذارد.  

مطلب مشابه: خواص شکر رژیمی و مزایای شگفت انگیز برای لاغری و قلب و عروق

چگونگی مصرف هلیله سیاه از نظر طب آیورودا 

از نظر طب آیورودا، برای درمان سوختگی می توان هلیله سیاه را سوزاند و بعد آن را آسیاب نمود، سپس با ترکیب آن با وازلین، از آن روی محل سوختگی استفاده کرد. برای درمان التهاب پرده جنب، حدود 25 گرم از هلیله سیاه را با چهار لیوان آب بجوشانید و صبر کنید تا میزان آن به یک چهارم برسد.

سپس آن را صاف کرده و بنوشید. برای درمان کم خونی، کره را آب کنید و آن را با عسل و پودر هلیله سیاه مخلوط کنید و روزی دو قاشق غذاخوری از آن را میل کنید. برای درمان یبوست، یک عدد میوه هلیله سیاه را با نمک به صورت روزانه میل کنید. برای درمان مشکلات میکروبی، میوه هلیله سیاه را بجوشانید و روزانه سی میلی لیتر از آن بنوشید.

همچنین می توانید زخم های خود را با جوشانده هلیله سیاه بشویید. برای درمان آسم، روزانه دو گرم میوه خشک هلیله سیاه را بجوید. برای درمان طاسی، پنج گرم پودر هلیله سیاه را با پانزده میلی لیتر روغن نارگیل جوشانده و آن را سه بار در هفته روی پوست سر و موها ماساژ دهید. 

برای درمان کاندیدیازیس، جوشانده میوه هلیله سیاه را آماده کرده و آن را به ناحیه واژن بزنید. در دوران بارداری بهتر است از این درمان استفاده نشود. برای درمان اختلالات گوارشی نیز می توانید روزانه نصف قاشق چای خوری پودر هلیله سیاه میل کنید. برای درمان بواسیر، در نصف تشت آب، دو قاشق غذاخوری پودر هلیله سیاه بریزید و ده دقیقه در آن بنشینید.

این کار را قبل از حمام انجام بدهید تا از شر بواسیر خلاص شوید. برای درمان روماتیسم و سوء هاضمه، به مقدار مساوی فلفل سیاه، زنجبیل خشک، ریشه اقارون چمنی، سنگ نمک و پوست هلیله سیاه را آسیاب کنید، سپس مقداری از آن را با عسل یا آب ولرم ترکیب و بعد میل کنید. برای درمان نقرس نیز شکر زرد را با مقداری پودر هلیله سیاه مخلوط نمایید و روزی دو بار، دو قاشق غذاخوری از آن میل کنید. 

خواص هلیله سیاه در روایات

ترکیب داروی امام کاظم شامل رازیانه، هلیله سرخ و شکر سرخ بیشتر برای فصل تابستان می باشد. در فصل زمستان برای تهیه این ترکیب بهتر است به جای استفاده از رازیانه، از مصطکی استفاده شود. برای تهیه این دارو باید از مواد گفته شده به نسبت برابر برداشته و آن ها را با یکدیگر مخلوط کنید تا به شکل پودر درآیند. این پودر نباید زیاد نرم باشد تا کمی در گلو باقی بماند و اثربخشی بهتر و بیشتری داشته باشد.

هلیله سیاه سبب تقویت سیستم ایمنی می شود. برای درمان بیماری های مختلف به وسیله این ماده، باید بسته به شدت بیماری در سه روز اول، روزی یک بار و بعد از آن هر ده روز، یک بار از این ماده گیاهی استفاده شود تا بهبودی کامل حاصل شود.

در روایات نیز از خواص و فواید بی نظیر هلیله سیاه، تمجید شده است و از این ماده گیاهی، به عنوان درخت بهشتی یاد می شود. در روایتی آمده که پیامبر اکرم(ص) فرموده اند که هلیله سیاه، یکی از درختان بهشت است. همچنین این حضرت فرموده اند که اگر مردم می دانستند که در هلیله زرد چه خواص بی نظیری نهفته است، همانا هم وزن آن طلا می دادند. امام حسین (ع) فرموده اند که هلیله زرد را همراه با هفت دانه فلفل سیاه آسیاب کنید و از آن برای سرمه استفاده کنید؛ زیرا درمان چشم می باشد. 

سخن پایانی

از هلیله سیاه می توان برای درمان مشکلات بیشمار دیگری چون درمان مشکلات عصبی، یبوست، ترشح واژن، محافظت از قلب، درمان مسمومیت غذایی، مهار رشد سلول های سرطانی، درمان آسم، تقویت اشتها، درمان اوریون، درمان اختلالات ریوی، مبارزه با حساسیت های پوستی و موارد بسیار زیاد دیگری نیز استفاده کرد.

در آخر برای بهره مندی بهتر و بیشتر از خواص هلیله سیاه، باید به فصلی که این ماده گیاهی را در آن مصرف می کنید نیز دقت نمایید. در فصل بهار بهتر است هلیله سیاه همراه با عسل میل شود. در تابستان هلیله سیاه معمولا با شکر زرد مصرف می گردد. هلیله سیاه را در فصل بارندگی همراه با سنگ نمک بخورید و در اوایل فصل زمستان نیز بهتر است که هلیله سیاه با زنجبیل میل شود.