نگاهی بر زندگی زکریای رازی، دانشمند بزرگ ایرانی کاشف الکل از تولد تا مرگ

زکریای رازی یکی از بزرگترین دانشمندان جهان است که بیشتر به خاطر کشف الکل شناخته می‌شود. ما امروز در مجله روزانه قصد داریم تا زندگی این دانشمند شهیر را زیر ذره‌بین ببریم تا در سهم خود باعث شویم تا این دانشمند بزرگ بیشتر از قبل شناخته شود. پس تا آخر همراه ما باشید.

اوایل زندگی

ابوبکر محمد بن زکریای رازی ششم دی‌ماه سال 243 شمسی در ری نزدیک تهران متولد شد.

دلیل نام

 به همین دلیل است که او را با نام رازی نیز میشناسند زیرا در گذشته به اهالی شهر ری، رازی می‌گفتند (رازی به معنای منسوب بودن به ری است).

کودکی و روی آوردن به علم

او تمام دوران کودکی و نوجوانی خود را در این شهر گذراند. رازی در ابتدا علاقه زیادی به موسیقی داشت تا جایی که عود می‌نواخت و شعر می‌سرود.

سپس زرگری و کیماگری را آموخت اما زیاد طول نکشید زیرا بر اساس آنچه ابوریحان بیرونی معتقد بود، رازی پس از کار در کیمیاگری و موادی که برای چشم آسیب زاست، آن را رها کرد. حتی برخی مورخان معتقدند، آسیب ناشی از کیمیاگری باعث شد که او برای یافتن راه درمان به پزشکی روی آورد.

مطلب مشابه: نگاهی بر زندگی ابوعلی سینا؛ زندگینامه ابن سینا دانشمند بزرگ ایرانی

تحصیل در رشته پزشکی

زکریای رازی پس از اولین سفرش در 30 سالگی به بغداد، برای شاگردی نزد حنین بن اسحاق رفت.

حنین بن اسحاق به دانش پزشکی یونانی، ایرانی، هندی باستان و سایر دروس آشنا بود. بنابراین زکریای رازی پزشکی، ریاضیات، نجوم، شیمی و فلسفه را از او آموخت.

رازی همچنین دانش پزشکی را نزد علی بن سهل ربان طبری آموزش دید و در نهایت تا حدی در آن پیشرفت کرد که از استادان خود نیز پیشی گرفت.

رازی در همان سنین جوانی در بیمارستان مقتدری بغداد مشغول شد که علاوه بر آموخته‌های بیشتر، تجربه بیشتری نیز کسب کرد.

تجربه عملی به دست آمده در بیمارستان مقتدری به او در حرفه پزشکی کمک زیادی کرد و آنقدر به عنوان متخصص در پزشکی شهرت یافت که بیماران و دانشجویان از نقاط دوردست آسیا نزد او می‌آمدند.

ریاست بیمارستان

به دلیل محبوبیت تازه‌ای که رازی به‌عنوان یک پزشک حاذق به دست آورد، به بغداد دعوت شد و در آنجا ریاست بیمارستان این شهر را به عهده گرفت.

 سپس در زمان خلافت معتضد عباسی (تقریبا 280-286 شمسی) مأمور شد تا ساخت بزرگترین بیمارستان خلافت عباسی را مدیریت کند.

داستان معروف گوشت فاسد و بیمارستان

داستان معروفی از زکریای رازی در این دوران وجود دارد که او با گذاشتن تکه‌های گوشت در محله‌های مختلف شهر و انتخاب محلی که گوشت‌ها در آن آهسته‌تر فاسد می‌شدند، مکان مناسبی برای ساخت بیمارستان جدید در بغداد تعیین کرد. روشی که رازی برای انتخاب مکان مناسب بیمارستان اتخاذ کرد، امروزه به عنوان یک رویکرد مبتنی بر شواهد شناخته می‌شود.

نظر مورخان بزرگ درباره وی

هانری کربن در مقدمه‌ای که بر جامع‌الحکمتینِ ناصر خسرو نوشته می‌گوید: وی نبوت و وحی را نفی می‌کرد و ضرورت آن را نمی‌پذیرفت.

 در تفکر رازی همه انسان‌ها قدرت و توانایی رسیدن به معرفت و دانایی را دارند، و لذا از لحاظ توانایی کسب معرفت با هم برابرند و بر یکدیگر هیچ برتری‌ای ندارند.

کشف الکل

رازی تحصیل شیمی را پیش از پزشکی آغاز کرد. او با وجود اینکه کیمیاگری را باور داشت، پایه‌گذار شیمی نوین است و آثار ارزنده‌ای از خود در باب این علم به‌جای گذاشته است. مهم‌ترین کتاب رازی در زمینه شیمی، کتاب «سرّ الاسرار» است.

با وجود گذشت سال‌های بسیار، زکریای رازی هنوز بزرگ‌ترین شیمی‌دان ایرانی است و از همین رو کشفیات زیادی در زمینه شیمی داشته است که می‌توان از بین آن‌ها به الکل، اسید کلریدریک، استات مس برای شست‌و‌شوی زخم‌ها، مرگ موش و اسید سیتریک اشاره کرد.

علاوه بر این‌ها، رازی کشفیاتی در زمینه پزشکی نیز دارد. او اولین کسی است که تفاوت‌های بین آبله و سرخک را بیان کرد و آن‌ها را از یکدیگر تمیز داد. او همچنین نخستین پزشکی است که داروهای الکالوئیدی غیرسمی را ساخت و در درمان بیمارانش استفاده کرد.

مطلب مشابه: نگاهی بر زندگی کوروش بزرگ؛ شاه شاهان از تولد تا مرگ

خصوصیات اخلاقی وی

رازی، مردی خوش‌خو و در تحصیل کوشا بود. وی به بیماران توجه خاصی داشت و تا زمان تشخیص بیماری دست از آن‌ها برنمی‌داشت و نسبت به فقرا و بینوایان بسیار رئوف بود.

 رازی، برخلاف بسیاری از پزشکان، که بیشتر مایل به درمان پادشاهان و امرا و بزرگان بودند، با مردم عادی بیشتر سروکار داشته‌است.

 ابن‌الندیم در کتاب الفهرست خود می‌گوید: تفقد و مهربانی به همه کس، به‌ویژه فقرا و بیماران داشته، از حالشان جویا، و به عیادت‌شان می‌رفت و مقرری‌های کلانی برای آن‌ها گذاشته‌بود.

نوشتن کتابی برای فقرا

کتابی از زکریای رازی به نام «مَن لایَحضَرُهُ الطَّبیب» وجود دارد که او آن را برای کسانی که به طبیب دسترسی ندارند نوشته است.

 این کتابچه به راهنمای پزشکی برای عموم مردم اختصاص داده شده، یعنی فقرا، مسافران، و شهروندان عادی می‌توانند برای درمان بیماری‌های رایج در زمانی که پزشک در دسترس نبود به آن مراجعه کنند.

 این کتاب امراض قابل درمان و علت آن‌ها را ذکر کرده، همچنین داروهایی که معمولا در همه جا یافت می‌شود را معرفی می‌کند.

چه کسی لایق طبیب بودن است؟

رازی، در کتابی به نام صفات بیمارستان، این عقیده را ابراز می‌دارد که هر کس لایق طبابت نیست و طبیب باید دارای صفات و مشخصه‌های ویژه‌ای باشد.

رازی درباره جاهل عالم‌نما افشاگری‌های متعددی صورت داده‌است و با افراد کم‌سواد که خود را طبیب می‌نامیدند و اطرافیان بیمار که در طبابت دخالت می‌کردند به‌شدت مخالفت می‌کرد و به‌همین‌سبب مخالفانی داشت.

تغذیه

رازی از اولین افرادی است که بر نقش خوراک در تندرستی و درمان پافشاری بسیار دارد.

 رازی کتابی درباره خوراک دارد به نام «منافع‌الاغذیه و مضارها» که یک دوره کامل بهداشت خوراک است و در آن از خواص گندم و سایر حبوبات و خواص و ضررهای انواع آبها و شراب‌ها و مشروبات غیرالکلی و گوشت‌های تازه و خشک و ماهی‌ها و… سخن گفته‌است و فصلی در باب علل و جهات اشتها و گوارش غذا و ورزش و غذاهای گوارا و پرهیزهای غذایی و مسمومیت‌ها دارد.

مطلب مشابه: زندگینامه هوشنگ ابتهاج؛ مروری بر زندگی شخصی و هنری سایه شاعر معروف

زکریای رازی و علم روانشناسی و روان‌درمانی

رازی در حالی که به عنوان مدیر بیمارستان بغداد کار می‌کرد، مفهوم بخش روانپزشکی را به عنوان مکانی برای مراقبت از بیماران مبتلا به بیماری روانی معرفی کرد.

بر اساس دیدگاه وی، اختلالات روانی را باید به عنوان شرایط پزشکی در نظر گرفت و درمان کرد. او مشاهدات بالینی بسیار دقیقی از بیماران مبتلا به بیماری‌های روانپزشکی انجام داد و با رژیم غذایی، دارو، کاردرمانی، رایحه درمانی، حمام و موسیقی به درمان پرداخت. رازی افسردگی را یک «اختلال وسواس فکری-اجباری مالیخولیایی» توصیف کرد که در نتیجه تغییرات جریان خون در مغز ایجاد می‌شود.

زکریای رازی اولین فیلسوف تجربه‌گرای ایران

رازی مانند جالینوس باور داشت که یک پزشک برجسته باید یک فیلسوف نیز باشد.

 رازی از تفکرات فلسفی رایج عصر خود که فلسفه ارسطویی- افلاطونی بود، پیروی نمی‌کرد و عقاید خاص خود را داشت که در نتیجه مورد بدگویی اهل فلسفه هم‌عصر و پس از خود قرار گرفت.

 رازی را می‌توان برجسته‌ترین چهره خردگرایی و تجربه‌گرایی در فرهنگ ایرانی نامید.

 وی در فلسفه به سقراط و افلاطون متمایل بود و تأثیراتی از افکار هندی و مانوی در فلسفه وی به چشم می‌خورد.

با این وجود هرگز تسلیم افکار مشاهیر نمی‌شد بلکه اطلاعاتی را که از پیشینیان به‌دست آورده بود مورد مشاهده و تجربه قرار می‌داد و سپس نظر و قضاوت خود را بیان می‌دارد.

کیهان شناسی

کیهان‌شناسی رازی بر 5 اصل ابدی استوار است: خالق، روح، فضا، زمان و ماده. در این سیستم خدا را نوعی «خالق» در نظر می‌گیرد که از «هیچ چیز» ایجاد نمی‌کند بلکه او ابتدا یک ماده پیش ماده را شکل می‌دهد، که به شیوه اتمی تصور می‌شود.

مرگ

مرگ او در پنجم شعبان 313 ه‍.ق (31 اکتبر 925 م) (304 شمسی) ثبت شده‌است.

ضمناً در این رساله ابوریحان علاوه بر آن‌که صریحاً تاریخ تولد و وفات رازی را متذکر شده، مدت عمر او را به سال قمری شصت‌ودو سال و پنج روز و به شمسی شصت سال و دو ماه و یک روز به‌طور دقیق آورده‌است.

علت مرگ

رازی در سال‌های پایانی عمر خود دچار آب مروارید شد و در نهایت بینایی هر دو چشم خود را از دست داد. بیرونی سبب کوری رازی را کار مداوم با مواد شیمیایی چون بخار جیوه می‌دانست.

یکی از شاگردان رازی از طبرستان برای مراقبت از او آمد اما بر اساس آنچه ابوریحان بیرونی گفته است او از معالجه امتناع ورزید و ضمن تشکر از نیت خیر شاگردش به او پاداشی داد و خواست تا برگردد. رازی می‌دانست که روزهای پایانی عمرش را سپری می‌کند و ماندن شاگردش در آنجا بی‌فایده است.

آرامگاه نابغه ایرانی

زکریای رازی تا پایان زندگی خود در ری ماند اما آرامگاه وی تا به امروز ناشناخته مانده است. بر اساس اطلاعات موجود در کتاب «آثار بازمانده از ری قدیم» دکتر حسین کریمان و گفته‌های مدیر پژوهش مرکز نجوم آستان حضرت عبدالعظیم حسنی گمانه‌زنه‌هایی درباره محل دقیق دفن زکریای رازی صورت گرفته است که نشان می‌دهند رازی احتمالا در امامزاده شعیب کنونی دفن شده است.

کلام آخر

امیدواریم که ما در سهم خود توانسته باشیم باعث آشنایی بیشتر شما با این دانشمند شهیر ایرانی شویم. زکریای رازی دانشمندی بزرگ و نامدار است که ما به عنوان یک ایرانی باید به وجود همچنین انسانی‌هایی در تاریخ کشورمان افتخار کنیم. در پایان امیدواریم از خواندن این مقاله لذت برده و آن را مفید بدانید.