آداب و رسوم شب یلدا در ایران و تاریخچه شب چله در شهرهای مختلف

شب یلدا طبق سنت و رسم ما ایرانی ها از آخرین شب پاییز است که به عنوان بلندترین شب برای ما مناسبت خاصی دارد. در این شب خانواده ها و فامیل دور هم جمع می شوند و با شیرینی، میوه، تنقلات، آجیل و غیره از آن ها پذیرایی خواهد شد. لذا در اینجا قصد داریم شما را با آداب و رسوم شب یلدا در ایران آشنا کنیم.

تاریخچه شب یلدا

قدمت شب یلدا به چند هزار سال پیش بر می گردد که توسط ایرانیان جشن گرفته می شد. این سنت دیرینه در این ساعات همچنان پابرجا مانده و هیچ گونه کم و کاستی در آن دیده نمی شود. آغاز این شب در ۳۰ آذر ماه از زمان غروب آفتاب در روز آخر پاییز تا یکم دی ماه اولین روز زمستان می باشد. این تاریخ همزمان با آغاز زمستان در نیمکره شمالی است که از این زمان به بعد طول شب کوتاه تر خواهد بود.

شب یلدا به دلیل اینکه یک دقیقه از نظر زمان بلند تر است به بلندترین شب سال معروف شده است. کلمه یلدا نیز از واژه سریانی از زبان مسیحیان برگرفته شده که معنی زایش و تولد را می دهد. طبق تحقیقات و بررسی های انجام شده در کتب تاریخی و طبق گفته ابوریحان بیرونی از این شب با نام میلاد خورشید یاد شده است.

طبق گفته تاریخ شناسان و به استناد ظروف سفالی دوران ماقبل تاریخ و نقوش نادر حیوانی ماه های ایرانی، مانند قوچ و عقرب که در این ظروف نقش بسته، تاریخ شب یلدا مربوط به ۷۰۰۰ سال پیش می باشد. با این اوصاف رسمیت شب یلدا برمیگردد به ۵۰۰ سال پیش قبل از میلاد که در زمان داریوش یکم به تقویم رسمی ایرانیان وارد شده است.

آیین و آداب و رسوم شب یلدا

شب یلدا از جایگاه ویژه ای در بین ایرانیان برخوردار است. لذا خانواده ها تا اواخر شب با آیین و سنت های مفرح در دورهمی ها، این ساعات را به خوشی و خرمی سپری می کنند تا حزن، غم و تاریکی نبود خورشید، جای شادی آنها را پر نکند و با روشن شدن آسمان این ساعات را با خوشی به پایان برسانند.

طبق آیین دیرینه در شب یلدا اقوام در کنار هم به قصه گویی مشغول می شوند و با خوردن شیرینی، انار  هندوانه، آجیل و میوه شبی به یادماندنی و خاطره انگیز را برجای می گذارند. لذا در اینجا به ذکر آداب و رسوم شب یلدا می پردازیم:

روشن کردن آتش

از نظر گذشتگان آتش نماد خورشید و روشنایی است که در این ساعات جهت دوری از نحسی اهریمن و تاریکی شب این آیین را برجا می آوردند تا محفلی گرم در جمع هم داشته باشند.

 قصه خوانی و مثل گویی

در شب یلدا اقوام دور هم جمع می شوند و بزرگ تر ها برای آنها شعر و داستان پریان، دیوها و جانوران را می خوانند. لذا هر استان یا شهری قصه مربوط با خود را بازگو می کند؛ مثلا داستان شاهنامه در بین خراسانی ها و قصه حسین کرد شبستری در میان آذربایجانی ها رواج دارد.

شاهنامه خوانی

فال حافظ و شاهنامه خوانی از جمله مراسمی است که رواج دارد. بزرگترها نیت می کنند و پیران مجلس برای آن ها فال می گیرند. بعد از تفال به حافظ دیوان را باز می کنند و بعد از خواندن غزل به تفسیر آن می پردازند. همچنین در این ساعات شاهنامه خوانی نیز جزء رسومات است که برخی مواقع به شیوه نقالی نیز خوانده می شود.

چیدمان سفره شب یلدا

با انواع خوراکی ها و تنقلات سفره شب یلدا را تزئین می کنند؛ این تنقلات شامل آجیل، هندوانه، انار، دیگر میوه ها، شیرین، کیک، شکلات، میوه های خشک و غیره می باشد. در قدیم سفره ای با نام میَزد را می چیدند که زرتشتیان در آن لُرک را به عنوان ولیمه ای استفاده می کردند. در این سفره میوه تازه و خشک، آجیل، بَرسم (ابزاری است که از برنجی یا نقره ای یا شاخه گیاهی تهیه می شد) بخوردارن، آتشدان و عطردان استفاده می شد.

مطلب مشابه: تزئین سفره شب یلدا؛ جدیدترین نمونه های تزئین سفره شب یلدا

میوه های شب یلدا

انار اصلی ترین میوه این شب است که از دیدگاه گذشتگاه نماد باروری و برکت می باشد؛ این تفسیر نیز به دلیل دانه های زیاد آن ذکر می شد که رنگ قرمز آن بر شادمانی و خورشید دلالت دارد. از نظر گذشتگان انار مقدس است که با خوردن آن نیروی برکت و باروری زیاد می شود.

هندوانه نیز از دیگر میوه های خاص شب یلدا است که نماد خورشید و نشان گرما و حرارت تابستان می باشد. علاوه بر آن در این شب از لبو، پرتقال، سیب، خرمالو، موز، کدو تنبل، کیوی و غیره نیز استفاده می شود.

مطلب پیشنهادی: جدیدترین تزئین میوه شب یلدا؛ مدل میوه آرایی شب یلدا

آجیل و تنقلات شب یلدا

آجیل و تنقلات شامل گردو، بادام، فندق، تخمه و غیره است که به همراه کشمش، توت خشکه و سایره میوه های خشک، شاهدانه، گندم برشته، نخودچی، پشمک، باسلق و غیره مصرف می شود.

آداب و رسوم شب یلدا در دیگر شهرها

برخی از شهرها آداب و رسومی مختص به خود را دارند که در اینجا به شرح هر یک می پردازیم.

آداب و رسوم شب یلدا در استان آذربایجان شرقی و غربی

در این منطقه رسم است که خوانچه های زرق و برقی را که با خوراکی و کادو مزین شده به نوعروس تقدیم می کنند. همچنین هندوانه را در سینی های زیبا می چینند و در کنار آن شال قرمز رنگ می گذارند.

آداب و رسوم شب یلدا در اصفهان

مردمان اصفهان این عقیده را دارند که دوچله وجود دارد که یلدا خبر از آمدن چله اول را می دهد. اول ماه دی تا دهم ماه بهمن با نام چله بزرگ معروف است؛ اما از دهم تا سی ام بهمن ماه نیز چله کوچک نام دارد. این شب در اصفهان با نام چله زری شناخته شده است؛ ولی برخی دیگر از شهرها آن را با عموچله می شناسند.

اصفهانی ها شب چله را دو شب می دانند که هر یک آیین مربوط به خود را دارد که با پهن کردن سفره و مزین کردن آن با هندوانه این شب را جشن می گیرند.

آداب و رسوم شب یلدا در کهگیلویه و بویراحمد

در شب یلدا در این منطقه همه فامیل در کنار کهنسال مجلس جمع می شوند تا فرد کهنسال برای آن ها متیل (قصه و افسانه ای بلند)بخواند. برای اینکه بارش برف و باران زیاد شود نیز آش محلی مانند شیربرنج، دووا و آش دوغ می پزند.

در کهگیلویه و بویراحمد در شب یلدا رسمی به نام کاسه بهره وجود دارد که در این رسم برای همسایه فقیر غذایی سنتی آش کارده، شله بادام و شله ماش می برند.

آداب و رسوم شب یلدا در استان مازندران

مازندرانی ها در شب چله در دورهمی ها به خوردن میوه هایی مانند ازگیل، هندوانه و انار و دیگر خوردنی ها مشغول می شوند. همچنین با گرفتن فال حافظ و خواندن داستان این ساعات خاص را سپری می کنند و بر این اعتقاد دارند که با صبح شدن شب یلدا خورشید بر سیاهی و تاریکی پیروز خواهد شد.

آداب و رسوم شب یلدا در استان فارس

مردم شیراز برای گرم مزاجان خوراکی های سرد مانند هندوانه و مرکبات و برای سرد مزاجان نیز خوراکی های گرم مانند رنگینک و خرما مهیا می کنند. همچنین حافظ خوانی از مهم ترین رسم آنها است.

آداب و رسوم شب یلدا در استان همدان

یکی از آداب و رسوم شب یلدا در بین همدانی ها فال سوزن است که در این رسم همه به دور هم جمع شده و در کنار پیرزنی می نشینند؛ پیرزن نیز مشغول شعرخوانی می شود. دختر بچه ای نیز بعد از اتمام شعر به پارچه بریده نشده و آب نخورده سوزن می زند و بر اساس ترتیب نشستن میهمانان شعر پیرزن فال آنها خواهد شد. خوراکی های مخصوص این منطقه مانند کشمش و گردو در سفره یلدا استفاده می شود.

شب یلدا در استان اردبیل

در اردبیل در دورهمی ها به خوردن هندوانه، انار، پلو، تخمه، ماهی، پرتقال و غیره مشغول می شوند.

آداب و رسوم شب یلدا در کرمانشاه

در این شهر قصه گویی، شعرخواندن، فال گرفتن، خوردن آجیل و شب نشینی رواج دارد که از نظر آنها انار، هندوانه و سیب سرخ نماد خورشید را دارد. قصه های شیرین و فرهاد، رستم و سهراب و حسین کرد شبستری نیز خوانده می شود. همچنین خوراکی های راحت الحلقوم، کاک، شیرینی، نان برنجی، آجیل، نان پنجره ای و مشکل گشا نیز از خوراکی های این منطقه در شب یلدا است. فال حافظ گرفتن نیز از دیگر رسومات آن ها می باشد.

شب یلدا در کردستان

شه وی چله به زبان کردی همان شب یلدا است که در این شب با دلمه و نان سنگک از میهمانان خود پذیرایی می کنند.

شب یلدا در گلستان

گلستانی ها با جمع شدن دور کرسی به مثل گویی می پردازند و به خوردن میوه های باغی و جنگلی مشغول می شوند. شیرینی های این منطقه شب چله ولیک، پرتقال، لیمو، کندس، مت و گسمک می باشد.

مطلب مشابه: متن عاشقانه شب یلدا + جمله ها و عکس نوشته های پروفایل شب یلدا

آداب و رسوم شب یلدا در خراسان جنوبی

در خراسان جنوبی آداب و رسوم شب یلدا بسیار خاص می باشد که یکی از این عادات مراسم کف زنی است. آنها ریشه گیاه چوبک را در آب می خیسانند و بعد از جوشاندنش طی چندین مرتبه، آن را داخل تغار یا ظرف بزرگ سفالی می ریزند و در محیط سرد قرار می دهند. مردان طایفه نیز مایع به دست آمده را با دسته چوب های نازک درخت انار هم می زنند تا شبیه کف شود. سپس این کف را بر سر و صورت خود می مالند و خوشحالی می کنند. در مرحله آخر این کف را با شیره شکر ترکیب نموده و با مغز گردو و پسته تزئینش می کنند؛ از این مایع برای پذیرایی از میهمانان استفاده می کنند.

شب یلدا در قزوین

در قزوین مردم به دید و بازدید می روند و از آن ها با میوه های سرخ خشک شده که با نام شب چره شناخته شده پذیرایی می شود. همچنین مردم با تهیه سبزی دودی، هندوانه، انار، گردو، انجیر، آجیل، کشمش، پلوماهی، تخمه و تنقلات از میهمانان پذیرایی می کنند. سالخوردگان بر این عقیده دارند که در صورت گریه کردن شب یلدا، باران خواهد بارید. در صورت بیرون زدن پنبه های لحاف، برف می بارد و در صورت پاره شدن مروارید گردنبند تگرگ می آید.

آداب و رسوم شب یلدا در استان مرکزی

در استان مرکزی خانواده ها دور کرسی جمع می شوند و در سینی های مسی خرما، تخمه، کشمش، نخودچی، هندوانه، انگور و غیره تزئین می شود. بزرگ ترهای فامیل نیز مشغول به خواندن اشعار حافظ، سعدی و فردوسی می شوند.

آداب و رسوم شب یلدا برای تازه عروس ها

شب یلدا یکی از خاص ترین شب برای تازه عروسان است که مراسم جذابی برای آن ها توسط داماد گرفته می شود. در این شب داماد انواع هدیه را که شامل لباس، میوه، آجیل، طلا، شیرینی و غیره است به خانه عروس می برد. این هدایا در سینی بزرگ به نام خوانچه چله به شکل تزئین شده قرار می گیرد و خانواده داماد این سینی را بر روی سرش می گذارد و راهی خانه عروس می شود.

این رسم در هر فرهنگی به شیوه های مختلف انجام خواهد شد؛ مثلا در برخی شهرها هدیه را در سبدهای چوبی تزئین شده قرار می دهند و به خانه عروس می برند.

لیست هدایای شب یلدایی عروس

• میوه ها و آجیل را در ظروف سنتی، فانتزی و زیبا قرار می دهند؛ همچنین به شکلی زیبا نیز این خوراکی ها را در ظرف می چینند و تزئین می کنند.
• شیرینی متنوع، نقل و نبات، شکلات و غیره نشان از برکت و شیرین کامی دارد که در سفره شب یلدای عروس دیده می شود.
• قواره پارچه خوش طرح و رنگ، لباس، کیک و کفش نیز به نو عروس هدیه داده خواهد شد.
• طلا و دیگر زیورآلات از دیگر هدایا است که در طبق دیده می شود.
• یک جلد دیوان حافظ و هدایای نقدی نیز از جمله این هدایا است.

هدایا علاوه بر تنوعی که دارند به شکل کاملا زیبایی با توجه به ذوق و سلیقه خانواده داماد تزئین می شوند و این تزئینات با ربان و توری انجام خواهد شد. کار تزئینات سبد عروس توسط افرادی باتجربه که کار گل آرایی را انجام می دهند نیز صورت می گیرد.

سخن پایانی

آداب و رسوم شب یلدا بسته به فرهنگ های مختلف فرق دارد و هر قومی به روش های مختلفی این شب را جشن می گیرد. لذا به طور کلی چیدن سفره با میوه، آجیل، شیرینی، میوه های خشک و دیگر خوراکی ها از اصلی ترین آیین این شب می باشد.

مطلب مشابه: عکس نوشته شب یلدا مبارک + متن ها و جملات زیبای تبریک شب چله