شانه در فرش؛ معنای شانه در فرش ایرانی و معرفی گره انواع بافت
فرش ایرانی یکی از آثار هنری و فرهنگی بی‌نظیر ایران است که در سراسر جهان شهرت دارد. فرش ایرانی نه تنها یک پوشش زمین است، بلکه یک اثر هنری است که در آن رنگ، نقش، الگو، بافت و داستان به هم پیوند می‌یابند. فرش ایرانی نمادی از تاریخ، فرهنگ، هنر و زندگی مردم ایران است. فرش ایرانی یکی از میراث‌های ملی و جهانی است که باید مورد حفاظت و احترام قرار گیرد.
یکی از معیارهای مهم برای ارزیابی فرش ایرانی شانه فرش است. شانه فرش به تعداد گره‌هایی گفته می‌شود که در عرض یک متر از فرش قرار دارند. شانه فرش نشان‌دهنده ریزنقش بودن، ظرافت و کیفیت فرش است. هرچه شانه فرش بیشتر باشد، فرش زیباتر و باارزش‌تر است. شانه فرش را می‌توان با شمارش گره‌ها در یک متر از عرض فرش تشخیص داد. شانه فرش را می‌توان با توجه به انواع گره‌ها و نحوه بافت آن‌ها تقسیم‌بندی کرد.
فهرست موضوعات این مطلب
شانه فرش چیست و چرا مهم است؟
شانه فرش به تعداد گره‌هایی گفته می‌شود که در هر متر عرض فرش بافته شده‌اند؛ به عبارت دیگر، شانه فرش نشان‌دهنده ظرافت و دقت بافت فرش است. هر چه شانه فرش بیشتر باشد، فرش زیباتر و با کیفیت‌تر خواهد بود. شانه فرش معمولا با عدد ۱۰۰۰، ۱۲۰۰، ۱۵۰۰ و غیره نشان داده می‌شود. برای مثال، فرش ۱۵۰۰ شانه یعنی در هر متر عرض فرش ۱۵۰۰ گره وجود دارد.
شانه فرش را می‌توان با دو روش ساده تشخیص داد. روش اول این است که از پشت فرش، تعداد گره‌های عرضی فرش را در یک سانتی‌متر بشمارید و آن را در ۱۰۰ ضرب کنید. برای مثال، اگر در یک سانتی‌متر ۱۲ گره باشد، شانه فرش برابر با ۱۲۰۰ خواهد بود. روش دوم این است که از روی فرش، تعداد رج‌های فرش را در یک سانتی‌متر بشمارید و آن را در ۵۰ ضرب کنید. برای مثال، اگر در یک سانتی‌متر ۲۴ رج باشد، شانه فرش برابر با ۱۲۰۰ خواهد بود.
شانه فرش یکی از عوامل تعیین‌کننده قیمت فرش است. هر چه شانه فرش بیشتر باشد، قیمت فرش نیز بالاتر خواهد بود؛ اما این یعنی همه فرش‌های با شانه بالا گران‌تر از فرش‌های با شانه پایین هستند؟ پاسخ این است که خیر. علاوه بر شانه فرش، عوامل دیگری نیز در قیمت فرش تأثیر دارند؛ مانند نوع الیاف، طرح، رنگ، تراکم، برند و غیره؛ بنابراین، برای خرید یک فرش خوب و مناسب، باید به تمام این عوامل توجه کنید و فقط به شانه فرش اکتفا نکنید.
تأثیر شانه در فرش ایرانی
فرش ایرانی یکی از شاهکارهای هنری و فرهنگی ایران است که در طول تاریخ با تغییرات و تحولات زمانه همراه بوده است. فرش ایرانی نه تنها یک پوشش زمین است بلکه یک اثر هنری است که در آن نقش‌ها، رنگ‌ها، الگوها و نمادها دارای معانی و ارزش‌های عمیقی هستند. یکی از عوامل مهم در تعیین کیفیت، زیبایی و ارزش فرش ایرانی شانه فرش است. شانه فرش به تعداد گره‌هایی گفته می‌شود که در یک متر عرض فرش بافته می‌شوند. هرچه شانه فرش بیشتر باشد، فرش ظریف‌تر و ریزنقش‌تر می‌شود و طرح‌های پیچیده‌تر و زیباتری را می‌تواند نشان دهد. شانه فرش همچنین بر روی مقاومت و عمر فرش تأثیر دارد.
فرش‌های با شانه بالا دارای گره‌های فشرده‌تر و محکم‌تری هستند که باعث می‌شود کمتر پرز بدهند و کمتر فرسوده شوند. شانه فرش نیز بر روی قیمت فرش اثرگذار است. فرش‌های با شانه بالا نیازمند نخ‌های نازک‌تر و بافندگان ماهرتری هستند که هزینه‌ی تولید آن‌ها را افزایش می‌دهد؛ بنابراین فرش‌های با شانه بالا از ارزش بیشتری برخوردارند و در بازار قیمت بالاتری دارند. شانه فرش یکی از معیارهای اصلی برای انتخاب فرش مناسب است که باید با توجه به سلیقه، بودجه و نیازهای خود مورد توجه قرار دهیم.
فرش ایرانی با شانه‌های مختلفی تولید می‌شود که هر یک دارای خصوصیات و ویژگیهای خاص خود هستند. از جمله این شانه‌ها می‌توان به ۷۰۰، ۱۰۰۰، ۱۲۰۰ و ۱۵۰۰ شانه اشاره کرد که هر چه بالاتر باشند، فرش ظریف‌تر، مقاوم‌تر، زیباتر و گران‌تری را نشان می‌دهند. فرش ایرانی با شانه بالا یکی از محصولات افتخارآمیز ایران است که در سراسر جهان مورد تقدیر و تحسین قرار گرفته است. این فرش‌ها نه تنها یک پوشش زمین نیستند بلکه یک اثر هنری و یک سرمایه ارزشمند هستند که می‌توانند زیبایی و گرمای خاصی را به فضای منزل ببخشند.
تاثیر شانه و تراکم روی فرش
شانه و تراکم فرش دو معیار مهم برای ارزیابی کیفیت و زیبایی فرش‌های ماشینی هستند. شانه به تعداد گره‌های الیاف پیچ‌خورده به دور تارهای عمودی در هر متر عرض فرش گفته می‌شود. تراکم به تعداد گره‌های الیاف پیچ‌خورده به دور تارهای عمودی در هر متر طول فرش گفته می‌شود. هرچه شانه و تراکم فرش بیشتر باشد، فرش متراکم‌تر، بافته‌تر، سنگین‌تر و مقاوم‌تر است. همچنین طرح‌های فرش با شانه و تراکم بالا ریزتر، واضح‌تر و زیباتر هستند. برای مثال، فرش 1500 شانه و 3000 تراکم کیفیت بالاتری از فرش 700 شانه و 1400 تراکم دارد.
شانه و تراکم فرش تاثیرات مختلفی بر روی فرش دارند که در زیر به پنج مورد از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- قیمت: هرچه شانه و تراکم فرش بیشتر باشد، قیمت فرش نیز بالاتر است؛ زیرا برای تولید فرش با شانه و تراکم بالا نیاز به مواد اولیه بیشتری است و همچنین زمان و هزینه تولید آن بیشتر است.
- مقاومت: فرش‌های با شانه و تراکم بالا مقاوم‌تر هستند و عمر طولانی‌تری دارند. برای مثال، فرش‌های با شانه و تراکم بالا برای محل‌های پر تردد مانند راهرو، پذیرایی و اتاق نشیمن مناسب‌تر هستند.
- گرمایش: فرش‌های با شانه و تراکم بالا گرمایش بهتری دارند و انتقال حرارت را کاهش می‌دهند. برای مثال، فرش‌های با شانه و تراکم بالا برای مناطق سرد و خشک مانند کاشان مناسب‌تر هستند.
- زیبایی: شانه و تراکم فرش بر زیبایی فرش و جلوه طرح‌ها و رنگ‌های آن تاثیر دارند. فرش‌های با شانه و تراکم بالا طرح‌های ریزتر، واضح‌تر و زیباتری دارند و رنگ‌های آن‌ها نیز درخشان‌تر و پایدارتر هستند. برای مثال، فرش‌های با شانه و تراکم بالا برای محل‌هایی که نیاز به زیبایی و جذابیت بیشتری دارند.
- تمیز کردن: فرش‌های با شانه و تراکم بالا تمیز کردن سخت‌تری دارند و گرد و غبار را بیشتر جذب می‌کنند. برای مثال، فرش‌های با شانه و تراکم بالا برای محل‌هایی که نیاز به تمیز کردن مرتب و دقیق دارند مانند آشپزخانه، حمام و بالکن مناسب‌تر نیستند.
با توجه به توضیحات بالا، می‌توان گفت که شانه و تراکم فرش از معیارهای مهمی هستند که باید در هنگام خرید فرش ماشینی به آن‌ها توجه کرد. شانه و تراکم فرش بر کیفیت، مقاومت، گرمایش، زیبایی و تمیز کردن فرش تاثیر دارند و بسته به نیاز و سلیقه خود می‌توانید فرش با شانه و تراکم مناسب را انتخاب کنید.
مطلب مشابه: مدل فرش پذیرایی و نشیمن + 50 مدل کلاسیک و جدید فرش مستطیل و دایره برای تمام سلایق
معرفی انواع گره‌ها و نحوه بافت
گره‌ها یا ریشه‌ها بخش اصلی و مهم فرش‌های دستباف هستند که با نخ‌های پرزی روی تار و پود بافته می‌شوند. گره‌ها شکل و اندازه، تراکم و جهت مختلفی دارند که بستگی به نوع و منطقه بافت فرش دارد. انواع گره‌ها در فرش‌های ایرانی عبارتند از:
- گره ترکی: گره ترکی یا متقارن یکی از پرکاربردترین و محکم‌ترین گره‌ها است که در بسیاری از مناطق ایران مانند تبریز، اصفهان، کرمان، کردستان و بختیاری رایج است. در این گره، نخ پرزی از روی دو تار می‌گذرد و از بین آن‌ها کشیده می‌شود. سپس برش زده می‌شود تا پرز را تشکیل دهد. این گره ساختاری متقارن دارد و با قلاب انجام می‌شود. گره ترکی باعث می‌شود که فرش‌ها دارای بافتی یکنواخت، صاف و مرتب باشند. همچنین امکان تقلب در این گره کمتر است.
- گره فارسی: گره فارسی یا نامتقارن یکی از دیگر گره‌های معروف و پرطرفدار است که در مناطقی مانند همدان، قم، نائین، یزد، قشقایی و ترکمن رواج دارد. در این گره، نخ پرزی از روی یک تار می‌گذرد و از پشت تار دیگر بیرون می‌آید. سپس برش زده می‌شود تا پرز را تشکیل دهد. این گره ساختاری نامتقارن دارد و با دست انجام می‌شود. گره فارسی باعث می‌شود که فرش‌ها دارای بافتی ظریف‌تر و تراکم بیشتری باشند. همچنین امکان بافت طرح‌های پیچیده‌تر در این گره وجود دارد.
- گره جفتی: گره جفتی یا دوتایی یکی از گره‌های کمتر مورد استفاده است که در مناطقی مانند لرستان، گیلان، مازندران و بلوچستان مشاهده می‌شود. در این گره، نخ پرزی از روی دو تار می‌گذرد و از بین آن‌ها کشیده می‌شود. سپس برش زده نمی‌شود تا پرز را تشکیل دهد. بلکه دو گره را پشت سر هم می‌زند و سپس برش می‌زند. این گره باعث می‌شود که فرش‌ها دارای بافتی ضخیم‌تر و پرزهایی بلندتر باشند. همچنین امکان تقلب در این گره بیشتر است.
- گره تقلبی: گره تقلبی یا یو یا بی گره بافی یکی از گره‌هایی است که برای کاهش هزینه و زمان بافت فرش به کار می‌رود. در این گره، نخ پرزی از روی دو تار می‌گذرد و از بین آن‌ها کشیده می‌شود. سپس برش زده می‌شود تا پرز را تشکیل دهد؛ اما این گره با گره ترکی تفاوت دارد؛ زیرا نخ پرزی از روی دو تار می‌گذرد و از بین آن‌ها کشیده می‌شود؛ اما این گره با گره ترکی تفاوت دارد؛ زیرا نخ پرزی از روی دو تار می‌گذرد و از بین آن‌ها کشیده می‌شود؛ اما به جای پیچیدن به دور تارها، فقط از زیر آن‌ها عبور می‌کند. این گره باعث می‌شود که فرش‌ها دارای بافتی شل‌تر و کیفیت پایین‌تری باشند. همچنین امکان تشخیص این گره راحت‌تر است.
- گره هنری: گره هنری یا ایلمک یکی از گره‌هایی است که برای ایجاد جلوه‌های هنری و زیبایی در فرش به کار می‌رود. در این گره، نخ پرزی از روی یک تار می‌گذرد و از پشت تار دیگر بیرون می‌آید. سپس برش زده می‌شود تا پرز را تشکیل دهد؛ اما این گره با گره فارسی تفاوت دارد؛ زیرا نخ پرزی از روی یک تار می‌گذرد و از پشت تار دیگر بیرون می‌آید؛ اما به جای عبور از روی دو تار، فقط از روی یک تار عبور می‌کند. این گره باعث می‌شود که فرش‌ها دارای بافتی نامنظم‌تر و پرزهایی برجسته‌تر باشند. همچنین امکان ایجاد طرح‌های متنوع‌تر در این گره وجود دارد.
آیا گره های دستبافت بافت فرش مخصوص ایران است؟
خیر، گره های دستبافت بافت فرش مخصوص ایران نیستند. گره های دستبافت بافت فرش در بسیاری از کشورها و مناطق جهان به کار می‌روند، اما با تفاوت‌هایی در شکل، اندازه، تراکم و جهت گره‌ها. برای مثال، گره ترکی یا متقارن یکی از رایج‌ترین گره‌ها در فرش‌های ترکیه، قفقاز، آناتولی و برخی مناطق ایران است.
گره فارسی یا نامتقارن یکی از معروف‌ترین گره‌ها در فرش‌های ایران، هند، پاکستان و چین است. گره تبتی یا جفتی یکی از خاص‌ترین گره‌ها در فرش‌های تبت، نپال و بوتان است. گره های دیگری مانند گره تقلبی، گره هنری، گره مغلوب، گره اسپانیولی و گره تبریزی نیز در برخی فرش‌های دستبافت وجود دارند؛ بنابراین، گره های دستبافت بافت فرش نشانه‌ای از تنوع، هنر و فرهنگ بافنده‌های مختلف جهان هستند.
مطلب مشابه: همه چیز درباره پارکت و کاربرد آن؛ نحوه انتخاب بهترین پارکت
آیا گره های دستبافت تاثیری در کیفیت فرش دارند؟
گره‌های دستبافت یکی از عوامل مهم در تعیین کیفیت، زیبایی و ارزش فرش‌های ایرانی و شرقی هستند. گره‌ها نشان‌دهنده مهارت، دقت و حوصله بافنده‌ها و همچنین تنوع، هنر و فرهنگ مناطق مختلف جهان هستند. گره‌ها تاثیر مستقیمی در شانه و تراکم فرش دارند که از معیارهای اصلی اندازه‌گیری ریز یا درشت‌بافتی فرش هستند.
شانه به تعداد گره‌هایی گفته می‌شود که در یک متر از عرض فرش قرار دارند و تراکم به تعداد گره‌هایی که در یک متر از طول فرش قرار دارند. هر چه شانه و تراکم فرش بیشتر باشد، به این معناست که فرش دارای بافتی متراکم‌تر، ظریف‌تر و نفیس‌تر است. برای مثال، فرش‌های نائین، قم، اصفهان و تبریز از فرش‌های ریزبافت و با ارزش هستند که دارای شانه و تراکم بالایی هستند.
گره‌های دستبافت تاثیری در کیفیت فرش نه تنها از نظر زیبایی و طرح‌بندی دارند، بلکه از نظر مقاومت و ماندگاری نیز دارند. گره‌های دستبافت باعث می‌شوند که فرش‌ها دارای بافتی محکم و پایدار باشند که در برابر فشار، سایش و پارگی مقاومت بیشتری داشته باشند. همچنین گره‌های دستبافت باعث می‌شوند که فرش‌ها دارای بافتی برگشت‌پذیر و الاستیک باشند که در برابر چروکیدگی و تخته شدن مقاومت بیشتری داشته باشند؛ بنابراین، گره‌های دستبافت نقش مهمی در افزایش کیفیت، زیبایی و ارزش فرش‌ها دارند و نشانه‌ای از تاریخ، فرهنگ و هنر بافنده‌های مختلف جهان هستند.
سخن آخر
شانه و تراکم فرش از جنبه‌های مختلف بر روی فرش تاثیر دارند و باید در هنگام خرید فرش ماشینی به آن‌ها توجه کرد. شانه و تراکم فرش نشان‌دهنده کیفیت، مقاومت، گرمایش، زیبایی و تمیز کردن فرش هستند. می‌توانید بر اساس نیاز و سلیقه خود فرش با شانه و تراکم مناسب را انتخاب کنید.