خرداد روز، جشن خردادگان در 6 خرداد (تاریخچه این جشن و نحوه برگزاری آن)
6 خرداد در روزشمارهای رسمی ایران به نام جشن خردادگان نامگذاری شده است. این جشن به پاسداری آب و آبادنی اختصاص داده شده است. ما امروز در سایت ادبی و هنری روزانه قصد داریم نگاهی دقیق بر این جشن باستانی ایرانی داشته باشیم. پس اگر میخواهید درباره این جشن بیشتر بدانید؛ با ما همراه شوید.
فهرست موضوعات این مطلب
تاریخ این چشن و دلیل آن
جشن خُردادگان به پاسداشتِ آب و آبادانی برگزار می‌شود. همچنین روز آن (ششمین روز ماه) از ماه خرداد (سومین ماه سال) است.
دلیل برگزاری
دلیل برگزاری این جشن فرخندگی روز و ماه به نام امشاسپند خرداد و بزرگداشت جایگاه آن در اندیشه ایرانیان است.
اَمِشاسْپَندان یا اَمِشَه سْپَنتَه جمع امشاسپند است که امشاسفند، اموسپند و امهوسپند نیز گفته‌اند. امشاسپندان از صفات پاک اهورامزدا هستند.
در هیچ جای گات‌ها به واژه امشاسپند برنمی‌خوریم ولی بارها از همه آن‌ها به‌عنوان صفات و القابِ اهورامزدا یاد شده‌است. این از خصایص دین زرتشتی است که هر یک از صفات خداوند، یکی از ایزدان نگهبان جنس بشر است.
چنین به نظر می‌رسد که این‌ها تجریدهایی تشخص‌یافته باشند. اما آن‌ها چیزی بیش از مفاهیمی مجرد بوده‌اند، چرا که زرتشت آنان را محترم می‌شمرده‌است.
بر فرض مثال ماه خرداد، متعلق به خدایان هوروتات – رسایی و کمال – نگهبانان آب – نابودگر دیو مرگ است.
همه چیز درباره امشاسپند خرداد
خرداد در اوستا «هـَئوروَتات» و در پهلوی «خُردات» یا «هُردات» به معنی رسایی و کمال است که در گات‌ها یکی از فروزه‌های اهورا مزدا و در اوستای نو نام یکی از هفت امشاسپند و نماد رسایی اهورا مزدا است.
خرداد، امشاسپند بانویی است که نگهداری از آب‌ها در این جهان خویشکاری اوست و کسان را در چیرگی بر تشنگی یاری می‌کند از این روی در سنت، به هنگام نوشیدن آب از او به نیکی یاد می‌شود.
در گات‌ها، از خرداد و امرداد پیوسته در کنار یکدیگر یاد می‌شود و در اوستای نو نیز این دو امشاسپند، پاسدارنده آب‌ها و گیاهان اند که به یاری مردمان می‌آیند و تشنگی و گرسنگی را شکست می‌دهند.
در یسنا، هات 47، آمده‌است که اهورامزدا رسایی خرداد و جاودانگی امرداد را به کسی خواهد بخشید که اندیشه و گفتار و کردارش برابر آیین راستی است.
اسطوره این جشن باستانی
چهارمین یشت از یشت‌های بیست و یک‌گانه اوستا، ویژه ستایش و نیایش امشاسپند بانو خرداد است که در آن یشت از زبان اهورا مزدا یادآور می‌شود که «… یاری و رستگاری و رامش و بهروزی خرداد را برای مردمان اشون بیافریدم…» و سپس تأکید می‌شود هر آن کس که خرداد را بستاید همانند آن است که همه امشاسپندان را ستایش کرده‌است.
در بندهش نیز درباره خرداد آمده‌است: «… ششم از مینویان، خرداد است؛ او از آفرینش گیتی آب را به خویش پذیرفت..»، «… خرداد سرور سال‌ها و ماه‌ها و روزهاست [یعنی] که او سرور همه‌است. او را به گیتی، آب خویش است. چنین گوید: هستی، زایش و پرورش همه موجودات مادی جهان از آب است و زمین را نیز آبادانی از اوست…»
نحوه برگزاری این جشن مهم و باستانی
یکی از مهم‌ترین آیین‌های روز خرداد که در جشن خرادگان پررنگ تر می‌شود، رفتن به سرچشمه‌ها یا کنار دریاها و رودها، تن شویی در آب و خواندن نیایش‌های ویژه این روز همراه با شادی و سرور در کنار خانواده و دوستان بوده‌است.
نمونه‌ای از سنت‌های رایج در این روز را می‌توان از سروده «دستور داراب پالن» موبد بزرگ پارسی در منظومه «فرضیات نامه» برداشت نمود که از آیین‌های ویژه خرداد روز به «تن شویی» و «کندن چاه» و «نو کردن کاریز» اشاره می‌کند و در همین مورد در متن پهلوی «اندرز انوشه روان آذرپاد مهر اسپندان» یادآوری شده که «در خرداد روز جوی کن».
بر این پایه، در این روز توجه‌ای ویژه می‌شده به نگهداری و نوسازی جای‌هایی که آب از آن‌ها سرچشمه می‌گیرد و در آنجا جاری می‌شود چون چشمه‌ها، چاه‌ها، جوی‌ها، کاریزها و رودها که با آب زندگی بخش خود، ادامه زندگی را در این کره خاکی برای زیستمندان امکان‌پذیر می‌کنند.
گل سوسن نماد جشن خردادگان
در کتاب بندهش از گل سوسن به عنوان گل ویژه امشاسپند بانو «خُرداد» نام برده شده‌است: «… این را نیز گوید که هر گلی از آنِ امشاسپندی است؛ و باشد که گوید: … سوسن خرداد را، ..» که بر این بنیان بهترین نماد برای جشن خردادگان گل سوسن است.
معروف‌ترین نمونه‌های گل سوسن نزد ایرانیان سوسن سپید Lilium candidum یا سوسن آزاد است که به نام سوسن ده زبان یا سوسن گل دراز نیز شناخته می‌شود، همچنین یکی دیگر از گونه‌های نادر گل سوسن که بومی برخی مناطق شمالی ایران است، سوسن چلچراغ Lilium lederbourii نام گرفته‌است.
در متن پهلوی «خسرو قبادان و ریدکی» بوی گل سوسن سپید، چون «بوی دوستی» توصیف شده‌است.
جشن خردادگان در برهان قاطع
برهان قاطع: «خرداد نام روز ششم از هر ماه شمسی را گویند. و در خرداد روز از خرداد ماه که نام ماه و روز با هم موافق باشد، پارسیان آن روز را جشن و عید نمایند و آن را جشن خردادگان نامند. نیک است در این روز، طلب حاجات و زن خواستن.» به نقلی از شاهنامه فردوسی، فریدون این روز را به فال نیک گرفت و با سپاهیان بسیار به جنگ ضحاک بیرون شد.
نامگذاری نام کودک در جشن خردادگان
بنا بر این رسم خانواده نوزاد در ششمین شب تولد او جشن مفصلی برگزار می کنند که تقریبا تا صبح ادامه دارد.
در این جشن که خویشاوندان نوزاد، اعم از زن و مرد حضور دارند برای نوزاد اسم انتخاب می کنند. در این شب نوزاد را به هیچ وجه بر زمین نمی گذارند و او را تا صبح دست به دست می کنند. در همین حال حاضران در مجلس با خواندن شعر و دعا و هم چنین دایره زدن مجلس را گرم می کنند.
شاید بتوان این رسم قدیمی را با روز تولد زرتشت یعنی خرداد روز یا روز ششم مرتبط دانست. اما علاوه بر این آنچه ارتباط این مراسم را با خرداد روز تقویت می کند اعمالی است که برای حفظ سلامتی و تندرستی کودک انجام می دهند.
از جمله به این اعمال می توان اشاره کرد: دود کردن اسپند و کندر فراوان، خواندن چهار قل و آیةالکرسی. قابله نیز یک شمشیر یا یک کارد به دست می گرفت و دور اتاق راه می افتاد و نوک شمشیر را به چهار دیوار اتاق میزد.
سپس شمشیر یا کارد را کنار رختخواب زائو می گذاشت و به این ترتیب به اعتقاد خود نوزاد و مادر را «حصار» می کردند تا از اجنه و دیو در امان باشند.
اشاره فردوسی به این جشن باستانی در شاهنامه
چو آمد بر شاه کهترنواز
نوان پیش او رفت و بردش نماز
ستایش کنان پیش خسرو دوید
که مهر و ستایش مر او را سزید
برآورد سر آفرین کرد و گفت
مبادت جز از بخت پیروز جفت
چو هرمزد بادت بدین پایگاه
چو بهمن نگهبان فرخ کلاه
همه ساله اردیبهشت هژیر
نگهبان تو با هش و رای پیر
چو شهریورت باد پیروزگر
بنام بزرگی و فر و هنر
سفندارمذ پاسبان تو باد
خرد جان روشن روان تو باد
چو خردادت از یاوران بر دهاد
ز مرداد باش از بر و بوم شاد
دی و اورمزدت خجسته بواد
در هر بدی بر تو بسته بواد
دیت آذر افروز و فرخنده روز
تو شادان و تاج تو گیتی فروز
چو این آفرین کرد رستم بپای
بپرسید و کردش بر خویش جای
بدو گفت خسرو درست آمدی
که از جان تو دور بادا بدی
پیام تبریک جشن خردادگان
فرا رسیدن جشن باستانی خردادگان را به همه ایرانیان و ایران دوستان تبریک می گوییم.
تو باشی
خرداد پایان بهار نیست
آغازِ دوست داشتن است
جشن خردادگان مبارک
در گاهشماری کهن ایرانی، روز ششم هر ماه «خرداد» نام دارد و از آن جا که هر گاه نام روز با نام ماه برابر شود آن روز را جشن می‌گیرند و شادمانی می‌کنند، از همین رو، ششم خرداد به گاهشماری کهن، چهارم خرداد به گاهشماری کنونی، «جشن خردادگان» است که ایرانیان در این روز جشنی باشکوه برپا می‌کردند.
فرا رسیدن، خردادگان بر همگان شادباش
چون نوبهار باغ بیاراست چون بهشت
از سوسن سفید و گل سرخ و شنبلید
اندر میان سبزه به دشت و به کوهسار
مشکین بنفشه و سمن و لاله بردمید
جشن خردادگان فرخنده باد
گل سوسن گل ویژه خُرداد است. من این گل را به تو تقدیم می کنم…
جشن خردادگان فرخنده باد.
کمی از گل های پیراهنت برایم بگو
برای من …
خرداد یعنی داشتنت
جشن خردادگان شادباش
ششم خرداد روز جشن خردادگان بر ایرانیان گرامی باد.
خرداد، امشاسپند بانویی است که نگهداری از آب‌ها در این جهان خویشکاری اوست و کسان را در چیرگی بر تشنگی یاری می‌کند از این روی در سنت، به هنگام نوشیدن آب از او به نیکی یاد می‌شود.
خردادگان؛ جشن ستایش رسایی و کمال و پاسداشت آب و آبادانی بر همه ایرانیان مبارک
فرا رسیدن روز خردادگان
جشن ششمین روز از ماه خرداد
که نشان از فرهنگ و افکار عالی اجداد متمدن ما دارد
بر تو هم وطن ایرانی من مبارک باد
خرداد
شبیه دختریست که
تن ظریف بهاری اش
از جای بوسه های معشوقه اش
لبریز از حسِ گرماست
جشن خردادگان مبارک
در این جشن با شکوه باستانی
دل تان گرم
تن تان سالم
زندگی تان پر فروغ و روشن از عشق و مهر باد
روز خردادگان خجسته باد
فرا رسیدن ششم خرداد ماه
که یادآور جشن خردادگان یکی از خجسته ترین آیین های پیشینیان ما است
بر تو ایرانی فهیم مبارک باد
شاید
اُردیبهشت
تکه ای از بهشت باشد
که قرن ها قبل
از آسمان هفتم به زمین
افتاده است …
و
خرداد
همین نزدیکی هاست
شاید در باغچه ی کوچک گوشه حیاط مان
یا شاید روی گل های پیراهنت
یا این که
شاید
پشت در خانه مان
دستش را گذاشته باشد
روی زنگ …
جشن خردادگان مبارک
در گاه شماری کهن ایرانی، روز ششم هر ماه «خرداد» نام دارد
و از آن جا که هر گاه نام روز با نام ماه برابر شود آن روز را جشن می گیرند
و شادمانی می‌کنند
از همین رو ششم خرداد به گاه شماری کهن و چهارم خرداد به گاهشماری کنونی
«جشن خردادگان» است که ایرانیان در این روز جشنی باشکوه بر پا می کردند
فرا رسیدن خردادگان بر ایرانیان سراسر دنیا شادباش