راههای درمان وسواس؛ علت وسواس و درمان آن
حتماً کلمه وسواس به گوشتان خورده است. مثلاً می گویند طرف وسواس فکری دارد، یا وسواس تمیزی دارد. پس متوجه می شویم که وسواس به یک مورد خاص ختم نمی شود بلکه زیرشاخه های گوناگونی دارد. درواقع وسواس یک نوع اختلال اضطرابی ناتوان کننده می باشد.
وسواس چیست؟
وسواس یک نوع اختلال است، یک اختلال اضطرابی ناتوان کننده که در پی آن افکار مزاحم و ناخواسته ای مدام در ذهنتان شکل می گیرند و فرد راه در رو از آن را ندارد. مثلاً فرد همش احساس می کند که تمام وسایل آلوده هستند و هر چقدر که دستانش را می شوید باز احساس آلودگی می کند. به این وسواس، وسواس شستشو می گویند.
در موارد دیگر فردی مدام در ذهنش اجسام دور و برش را می شمارد یا مثلاً اگر به یک شی دست زد باید بار دیگر نیز به آن دست بزند. اختلال وسواسی انواع مختلفی دارد می تواند از خفیف تا بسیار شدید باشد به طوری که زندگی روزمره فرد را دچار اختلال کرده و موجب آشفتگی زندگی فردی و اجتماعی وی شده و حتی در مدرسه و دانشگاه و محل کار نیز مشکلاتی را برایش به وجود بیاورد.
انواع اختلال وسواسی
۱. وسواس فکری
اختلال وسواس فکری، یعنی فکری که فرد علی رغم میل خود مرتبا” در ذهن خود به آن مشغول است و قادر به رهایی از آن نیست و همیشه سعی دارد به نتیجه ای برسد که چنین نتیجه ای هیچ وقت حاصل نمی شود. در نتیجه فرد در مسایل و امورات زندگی خود نمی تواند هیچ تمرکزی داشته باشد. وسواس فکری می تواند در ارتباط با وقایع گذشته و یا کارهایی که در حال حاضر در دست اقدام دارد را شامل شود اما هیچ وقت به هیچ نتیجه عملی نرسد. نمونه هایی از وسواس و افکار مزاحم میتوان بیان کرد عبارتند از:
- رفتار حال یا گذشته: مشغولیت فکری در رابطه با اینکه مثلا چرا در گذشته آن کار را كرده؟ آیا حق داشته است یا نه؟ و یا اینکه کاری که می خواهد انجام دهد درست است یا نه؟ یا تصمیمات او درست یا علط است؟
- افراط در فکر کردن: افکار مداوم در مورد اتفاقات ناگوار، نگرانی در مورد مرگ نزدیکان و عزیزان، در ذهن خود مرتبا” صلوات فرستادن به این دلیل که مبادا کم باشد و یا درست صلوات نفرستاده باشم، ضرب یا تفریق اعداد در ذهن بطور مکرر اما بدون قانع شدن، و غیره. بنابراین وسواس فکری یعنی یک فشار حسی و یا یک حس اجباری که باعث می شود فرد وسواسی افکاری را بدون نتیجه ادامه بدهد و معمولا” بسختی قادر به توقف آن هستند، و شاید هم هیچ وقت نتوانند آن را متوقف کنند در نتیجه بیشتر تسلیم آن گردند.
- وسواس در زمینه اعتقادی: گاهى فكر وسواسى زمینه اعتقادى دارد. مسایلى در زمینه خوبی و بدی، وجود خدا و پذیرش یا طرد مذهب ذهن او را به خود مشغول مى دارد.
- فکر کردن درباره بدن: در این نوع بخشى زیادی از مشغولیت ذهنى بیمار متوجه بدن اوست. او مرتبا به پزشك مراجعه مى كند و در صدد به دست آوردن دارویى جدید براى سلامت بدن است.
۲. وسواس فکری عملی
در وسواس فکری عملی، دیگران متوجه وسواس فرد می شوند و منحصر به فکر کردن نمی باشد بلکه کار به عمل فرد نیز کشیده می شود. یعنی فشار فکری (اجبار) که فرد را به انجام و یا تکرار یک عمل وا می دارد. شستن دست به کرات با وجود اینکه می داند این عمل غیر منطقی است اما قادر به توقف آن نیست. گاهی اوقات یک فرد وسواسی ساعتهای طولانی در حمام می ماند. گاهی اوقات وسواس فکری عملی بسیار خطرناک است مثل وسواس اقدام به خود کشی و دگر کشی.
وسواس عملى به شكل هاى گوناگون خود را بروز مى دهد كه ما به نمونه ها و مواردى از آن اشاره مى كنیم :
- مدام در حال شستشو بودن: این بیمارى نزد زنان رایجتر است.
- شمردن: مثل شمردن پله اصرار بر این كه اشتباهى در این امر صورت نگیرد.
- رفتار منحرفانه: نمونه آن اجبار برای دزدى است و در افرادى دیده مى شود كه هیچ گونه نیاز مادى ندارند.
- راه رفتن: راه رفتن اجبارى است. شخص از این سو به آن سو راه مى رود و اصرار دارد كه تعداد قدم ها معین و طبق ضابطه باشد.
- وسواس در نظم و دقت: نمونه اش را در منظم كردن بیش از اندازه وسایل است.
علت ایجاد وسواس چیست؟
تا به اکنون علت دقیقی برای به وجود آمدن وسواس تشخیص داده نشده است اما علل مختلفی از جمله علل مربوط به: مغز، عوامل محیطی و ژنتیکی بی تأثیر نیستند.
بزرگ ترین ریشه وسواس، همین تلقین های شیطانی است.خداوند،در کتاب آسمانی خویش می فرماید:بگو از شر شیطان وسوسه گر به خداوند آدمیان پناه می برم!
از این رو، جلوگیری از نفوذ شیطان در کارهای روزمره و به ویژه در هنگام عبادت (نماز، روزه، اعمال حج و…) که حساس ترین لحظه حضور شیطان برای جدایی انداختن میان عابد و معبود می باشد، بسیار ضروری است.و در این صورت است که،شیطان به ناتوانی خود پی می برد.
طی تحقیقاتی که در این زمینه صورت گرفته است، تصویر برداری از مغز در بیماران وسواسی نشان می دهد که فعالیت مغز این افراد الگوی متفاوتی دارد و فعالیت قسمت خاصی از مغز در آنها غیر طبیعی است. این یافته ها و نیز به هم خوردن تعادل واسطه های شیمیایی خاصی مانند سروتونین ممکن است با بیماری در ارتباط باشد.
در دوران نوجوانی نیز، به دلیل دگرگونی های بسیار،برای نوجوان دغدغه ها و آشفتگی های روحی و روانی زیادی وجود دارد که به طور طبیعی،بر فکر و روان او تاثیر می گذارد و به شکل بیماری وسواس نمود می یابد.
علائم اختلال وسواسی چیست؟
همانگونه که گفتیم، وسواس یک نوع اختلال اضطرابی ناتوان کننده و درواقع یکنوع بیماری محسوب می شود که می تواند به صورت مزمن و یا طولانی مدت فرد را به خود درگیر کند. ممکن است علائم وسواس در برخی زمان ها زیاد و یا کم شوند. درمان، علائم بیماری را تخفیف می دهد ولی ممکن است برخی از علائم مدتی پس از شروع درمان نیز باقی بمانند. اضطراب شایع ترین علامت این بیماری است. مثلاً ممکن است فرد احساس کند که اگر یک کار خاص را انجام ندهد اتفاق وحشتناکی رخ می دهد. یا ممکن است مکرراً اجاق گاز ، شیر آب، بخاری، قفل در و … را چک کند و اگر این کار را نکند احساس اضطراب شدید، پریشانی و بی کفایتی به فرد دست می دهد. وسواس چک کردن یکی دیگر از انواع وسواس است.
علائم اختلال وسواسی
١- وسواس:
افکار نابجا، تکرار شونده، ناخواسته و اجبار کننده ای است که افکار طبیعی فرد را مختل می کند و موجب اضطراب یا هراس می شود. این افکار می توانند فجیع و بیرحمانه، جنسی و یا به صورت ترس از بیماری باشد. و یا مانند ترس زیاد از صدمه دیدن خود یا افراد مورد علاقه ، نیاز شدید به این که باید همه ی کارها کاملاً دقیق و صحیح انجام شوند ، هراس از آلودگی و کثیفی اشیا و…
٢- اضطرار و اجبار:
رفتارها یا کارهای عمدی است که برای کنترل افکار وسواسی مکرراً انجام می شوند. فرد به این روش تلاش می کند تا از دست افکار آزار دهنده خود خلاص شود. مانند شستن مکرر یا چک کردن مداوم کاری که انجام شده ، شمردن مکرر یک عمل مانند شمردن مکرر دفعات شستشو ، تکرار کردن کارها مثلاً چیدن مکرر اشیا برای این که منظم شوند ، جمع آوری و انباشتن اشیا خاص و…
افراد مبتلا در آگاهی از بیماری خود متفاوتند. ممکن است گاهی متوجه باشند که افکارشان صحیح نیست و گاهی عمیقاً به آن معتقد باشند.
عواقب بیماری وسواس
بیماری وسواس می تواند زندگی فرد را مختل کرده و مشکلاتی برایش به وجود بیاورد. از جمله زیان های وارده بر فرد می توان به زیان فردی، اجتماعی، اقتصادی و اعتقادی اشاره نمود.
الف:زیان های فردی
امام باقر(ع) در این باره می فرمایند:«کل بدعة ضلالة،وکل ضلالة سبیلها الی النار؛هر بدعتی،گونه ای گمراهی خواهد بود و هر گمراهی هم،راهی به سوی آتش جهنم خواهد بود».
- بی محتوا شدن عبادت و از دست رفتن هدف اصلی عبادت که فروتنی در برابر پروردگار می باشد،چنان که گاهی توجه بیش از اندازه،به تلفظ و قرائت در نماز،از حضور قلب و رکن اصلی نماز می کاهد.
- بدعت گذاری در دین؛ شخص وسواس،به دلیل نداشتن تمرکز فکری،چیز تازه ای را اضافه یا کم می کند.
- به هدر دادن وقت پر ارزشی که می تواند در راستای کارهای بهتر و مفیدتری استفاده شود.
- خارج شدن از محور طاعت و خلوص نیت،به خاطر از دست دادن حالت بندگی.
- آخرین ضرر فردی این بیماری،گاهی،باطل شدن عبادت می باشد.
ب: زیانهای اجتماعی
امام صادق(ع)می فرماید:روز قیامت،آنگاه که کسانی که بندگان خدا را به زحمت انداخته اند،فرا خوانده می شوند،گروهی حرکت می کنند که در چهره آنان گوشتی وجود ندارد،آن وقت گفته می شود:هؤلاء الذین آذوا المؤمنین؛اینها افرادی هستند که در دنیا موحبات آزار اهل ایمان را فراهم کرده اند.
- زمینه گناه سازی:بدین معنی که شخص وسواس،به دلیل بد گمانی و حساسیت های نابجای سایرین،گاهی خیلی راحت،به آنها تهمت می زند و دروغ می گوید،در حالی که خداوند در کتاب آسمانی خویش می فرماید:یا ایها الّذین آمنوا اجتنبوا کثیرا مّن الظن انّ بعض الظن اثم؛ای اهل ایمان،از بسیاری گمان بردنها خودداری کنید؛زیرا برخی از گمان بردنها،گناه می باشد.(سوره حجرات،ایه 12)
- گوشه گیری و انزوا طلبی،به خاطر ارتباط نداشتن با دیگران و بدبینی و بد گمانی نسبت به افراد.
- آزار اطرافیان،به دلیل وقت گذرانی بیهوده و در نتیجه،معطل کردن دیگران.
- ایجاد اختلافات خانوادگی
- بد جلوه دادن چهره دین
چگونه اختلال وسواسی تشخیص داده می شود؟
تشخیص اختلال وسواسی با توجه به علائم آن، تاریخچه بیماری و معاینه توسط پزشک صورت می گیرد. وسواس یا اجبار به انجام کار خاص وقت گیر بوده و معمولاً بیش از یک ساعت در روز طول می کشد. همچنین به میزان زیادی روال عادی زندگی روزمره، کار، روابط اجتماعی یا تحصیل فرد را مختل می کند.
درمان اختلال وسواسی
- کمک خود فرد در روند درمانی اش بسیار تأثیرگذار است. فرد مبتلا به اختلال وسواسی می تواند به شکل خوددرمانی بر این بیماری غلبه کند.
- شخص مبتلا نباید اعتماد به نفسش را از دست بدهد بلکه باید سعی در افزایش اعتماد به نفسش داشته باشد.
- درمان اختلال وسواسی از طریق مشاوره، روان درمانی و همچنین به وسیله داروها صورت می گیرد.
- داروهای ضد افسردگی خاصی هستند که بر واسطه های شیمیایی مغز مانند سروتونین اثر می کنند. برای تاثیر این داروها بر افکار و رفتارها ممکن است به چند هفته زمان نیاز باشد. روان درمانی نیز از طریق روش رفتار شناختی انجام می شود.
- با مواجهه تدریجی با عامل هراس و خودداری از انجام کارهای خاص به مرور از اضطراب و هراس فرد کاسته می شود. مثلاً اگر وسواس شستشو دارید مکرراً شیئی را که تصور می کنید آلوده است لمس کنید و پس از آن دستهای خود را نشویید. اگر این کار را تکرار کنید به تدریج از هراس و اضطراب شما کاسته خواهد شد. این کار در مورد افکار نا بجا نیز موثر است. بهترین روش ،استفاده همزمان از دارو و روان درمانی است.
همچنین بخوانید:
چگونه همه چیز را مجذوب خود کنیم؟
دلیل و درمان لرزش دست در جوانان