انشا در مورد خشکسالی + مقاله و تحقیق در مورد خشکسالی و بحران آب

انشا با موضوع خشکسالی

چند موضوع انشا در مورد خشکسالی و بحران آب در ایران و جهان را در این مطلب آماده کرده ایم. در ادامه مقاله و تحقیق کامل در مورد مشکل بزرگ خشکسالی را هم گردآوری کرده ایم که امیدواریم مورد توجه شما قرار بگیرد.

موضوع انشا: خشکسالی

خشکسالی یکی از بلا های طبیعی است. وقوع یک دوره خشکسالی شدید هم به محصولات کشاورزی، فضای سبز و دام پروری خسارت وارد می کند و هم ممکن است باعث قحطی می شود.
آب یکی از مهمترین مواردی است که برای زندگی همه موجودات لازم است و زندگی موجودات زنده بدون آب ممکن نیست.
حدود 70درصداز سطح زمین را آب فرا گرفته است اما در بسیاری از کشورها ازجمله کشورمان ایران بحران آب وجود دارد. اگر آب هدر برود، اسراف شود و منابع آب کشور تأمین نشود ممکن است کشوری دچار خشکسالی شود.
در بعضی کشورها برای اینکه بتوانیم از وقوع خشکسالی جلوگیری کنند روش های مختلفی را پیشنهاد می کنند مثلا آشنا کردن مردم روش درست مصرف کردن، بالا بردن سطح فرهنگ مردم در زمینه صرفه جویی مزارع به صورت سنتی و قطره ای آبیاری کردن، ساختن سد های زیرزمینی، نظارت مؤسسات مربوطه به منابع و مصارف مردم و…کشورها با روش های مختلف می خواهند از وقوع خشکسالی جلوگیری کنند.
خشکسالی یکی از پدیده های طبیعی است؛ مردم نمی دانند که چه موقع ممکن است اتفاق بیفتد پس باید با تحقیق در مورد منابع مختلف، صرفه جویی، بهینه کردن روش های آبیاری، بالا بردن آگاهی مردم و…می توانند از وقوع این بلا ی طبیعی جلوگیری کنند.

مقاله تحقیقی در مورد خشکسالی و بحران آب

مقدمه 
خشکسالی به عنوان بی سروصدا ترین بلایای طبیعی در مقابل سیلاب به عنوان یکی از پر صدا ترین بلایای قرارگرفته است. این درحالی است که خطر و خسارت های ناشی از خشکسالی به مراتب بیشتر از سایر بلایای طبیعی مانند: سیل، طوفان، آتش فشان و حتی زلزله است. ولی به دلیلی که مشاهده‌ تأثیر تخریبی خشکسالی نیاز به زمان به نسبت طولانی دارد، مطالعه و تحقیق و نحوه برخورد با آن کمتر مورد توجه قرارگرفته است.
درحالی که وقوع یک دوره خشکسالی شدید علاوه بر خسارت های آشکار به طور معمول به محصولات کشاورزی، فضای سبز و دامپروری وارد می آید و گاهی باعث قحطی می شود، خسارت های ناپیدای دیگری را نیز باعث می شود که در مواردی جبران ناپذیر از حوزه های پیدا و آشکار آن است.
برای در امان ماندن از زلزله، آتش فشان و سیلاب کافی است برای مدت کوتاهی از مرکز وقوع این بلاها فاصله گرفت، ولی در صورت وقوع خشکسالی ، کل یک جامعه در یک دوره زمانی طولانی خسارت خواهد دید و گریز از آن بدون برنامه ریزی میسر نخواهد بود.
خشکسالی حالتی طبیعی و مستمر از اقلیم است ، در حالی که بسیاری به اشتباه آن را واقعه ایی تصادفی می پندارند این پدیده به تقریب در تمامی مناطق اقلیمی رخ می دهد، ولی مشخصه آن از یک منطقه به منطقه ای دیگر به طور کامل تفاوت دارد.

خشکسالی جز بلایای طبیعی نا محسوس است .گرچه تعاریف متعددی برای این پدیده ارائه شده لیکن در کل حاصل کمبود بارش در طی یک دوره ممتد زمانی به طور معمول یک فصل یا بیشتر است این کمبود منجر به نقصان آب برای برخی فعالیت ها ، گروه ها و یا یک بخش زیست محیطی می شود . همچنین دمای بالا ، باد شدید و رطوبت نسبی پایین تر در بسیاری از نقاط جهان با این پدیده همراه شده و به طرز قابل ملاحظه ایی بر شدت آن می توانند بیفزایند.
خشکسالی های اخیر در هر گروه کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه، نتایج اقتصادی، تأثیرات زیست محیطی و دشواری های شخصی به بار آورده که جملگی باعث شده اند که آسیب پذیری تمامی جوامع به این پدیده زیان بخش طبیعی مدنظر قرار گیرد.

پیش گفتار

آب یکی از ارکان اصلی حیات بشری است به طوری‌ که حیات بدون آن برای موجودات زنده به هیچ وجه قابل تصور نیست . اگرچه کل میزان آب جهان ثابت است اما توزیع نامناسب آب در سطح جهان و از همه مهمتر فقدان آب سالم در بسیاری از نقاط جهان نگرانی های زیادی را پیش روی بشر قرار داده است.
حدود ۷۰ درصد از سطح زمین را آب فراگرفته است ولی متأسفانه بحران آب در بسیاری از کشورهای جهان از جمله کشورهای کمربند خشک زمین مثل ایران، به عنوان یکی از دغدغه های اصل فراروی آینده ایی جوامع خواهد بود . نمایه های این بحران امروزه به ویژه در شرایط خشکسالی به خوبی نمایان است.
به طور کلی در نقاط مختلف کشور کاهش منابع آبی مناسب و نیاز روزافزون بخش های مختلف به آب را می توان از اثرات این بحران دانست.

تعریف خشکسالی

خشکسالی مفهومی (Conceptual drought)

در این تعریف به مفاهیم کلی اشاره می کند بطوری که عموم مردم قادر به فهم و درک آن باشند به عنوان مثال می توان گفت: خشکسالی به دوره ای گفته می ‌شود که کمبود بارش در آن دوره باعث بروز خسارات شدید به محصولات کشاورزی و کاهش تولیدات می گردد. تعریف مفهومی خشکسالی همچنین در تدوین سیاست های مقابله با خشکسالی نیز می ‌تواند مفید و مؤثر باشد. به عنوان مثال می ‌توان قانونی را تدوین کرد که در صورت کاهش بارندگی تا یک حد معین مردم بتوانند از مزایای بیمه های خشکسالی استفاده نمایند. این نقطه را می ‌توان نقطه خطر بحرانی نامید. نقاط بالای این نقطه منطقه خطر پذیری نرمال نامیده می شود. البته تعیین نقطه بحرانی نیاز به تحقیقات مفصل در زمینه های مختلف هواشناسی، هیدرولوژی، کشاورزی، گیاه پزشکی و … دارد. تدوین این قوانین باعث شفاف سازی سیاست ‌های حمایتی دولت‌ ها در زمینه مقابله با بحران خشکسالی و پیامدهای آن خواهد بود. تعریف دقیق نقطه بحرانی و شناخت درست ان از جانب کشاورزان و سایر گروههای ذینفع میزان مشاجرات و کشمکشها را در دوران خشکسالی به حداقل خواهد رساند.

خشکسالی بهره برداری (operational drought)

شناخت مفهوم خشکسالی در حالت بهره برداری این امکان را به ما می دهد که بتوانیم زمان آغاز، پایان و شدت خشکسالی را دریابیم. جهت تعیین آغاز دوره خشکسالی، تعریف بهره برداری خشکسالی، زمان کاهش بارش و یا هر فاکتور دیگر اقلیمی را از حد تعیین شده در طول دوره زمانی مشخص را نشان می دهد. این کار به‌سادگی و با مقایسه اطلاعات روز با آمار سی سال گذشته قابل انجام است. نقطه ای که ممکن است به عنوان نقطه شروع خشکسالی تعیین گردد نقطه ای است که کمتر از فرضاً ۷۵ درصد میانگین بارش بلند مدت منطقه باشد. البته همانطور که قبلاً ذکر شد تعیین این نقطه نیاز به یک کار فشرده جمعی و تحقیقات گسترده ای دارد. به عنوان مثال تعریف بهره برداری خشکسالی در بخش کشاورزی میتواند با مقایسه مقادیر روزانه بارش و تبخیر و تعرق به منظور تعیین کمبود رطوبت خاک و بیان این نسبتها به عنوان تأثیرات خشکسالی در رفتار گیاهان در مراحل مختلف رشد مورد بررسی قرار گیرد. این چنین تعریف کارکردی میتواند با ارزیابی دقیق برخی اطلاعت هواشناسی، رطوبت خاک و شرایط گیاهان در دوران مختلف و نیز بررسی میزان تأثیر این شرایط بر میزان رشد و بازدهی گیاهان مورد استفاده قرار گیرد. خشکسالی بهره برداری همچنین می تواند به عنوان ابزاری مناسب جهت تحلیل شدت، مدت و تناوب خشکسالی در یک محدوده زمانی خاص مورد استفاده قرار گیرد. در هر حال ارائه هر تعریفی نیاز به داشتن اطلاعات و آمار هواشناسی در مقیاس های مختلف زمانی و نیز اطلاعات مربوط به میزان تأثیرات خشکسالی بر روی بازدهی گیاهان با توجه به طبیعت تعریف ارائه شده دارد.  اقلیم‌ شناسی خشکسالی در یک منطقه خاص، میتواند کمک مؤثری در جهت شناخت بهتر و دقیق‌ تر مشخصات خشکسالی و نیز میزان تأثیرات آن در مقیاس های مختلف باشد . وجود اطلاعات کافی و دقیق در برنامه ریزی های مقابله با خشکسالی و اتخاذ سیاست‌ های مناسب بسیار ارزشمند و حیاتی است. سیاست ‌ها و برنامه ریزی ‌های مقابله با خشکسالی می تواند با رویکرد ها، جنبه ها و دیدگاه ‌های مختلفی اتخاذ گردد.

ابعاد و جنبه های خشکسالی

همانطور که ذکر گردید خشکسالی از دیدگاه‌ ها و جنبه های متفاوتی می ‌تواند مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد. در هر یک از این محدوده ها و عرصه ها مشخصات و ویژگی ‌های خاصی مدنظر قرار می ‌گیرد. اصولاً در منابع مختلف خشکسالی را از چهار منظر زیر مورد بررسی و تحلیل قرار می ‌دهند:

خشکسالی اقلیمی (Meteorological drought)

خشکسالی هواشناسی معمولاً بر پایه میزان و درجه خشکی و طول دوره تداوم خشکی ( در مقایسه با میزان طبیعی و نرمال بارش ) بیان میگردد. در این جنبه از خشکسالی آنچه که باید مدنظر قرار گیرد ویژگی ‌ها و تفاوت های اقلیمی است که باعث تفاوت بسیار در میزان بارش در نواحی مختلف می گردد. به عنوان مثال در برخی از مناطق جهان که معمولاً در تمام مدت سال بارندگی در آنجا رخ می دهد ( مناطق مرطوب حاره ای و نیمه حاره ای ) خشکسالی را به مفهوم بارشی کمتر از حد تعیین شده در طی چند روز متوالی در نظر گرفته اند. در حالی که این تعریف در مناطق کم بارش به هیچ عنوان نمی ‌تواند قابل اعتنا و اتکا باشد و باید میزان بارندگی متوسط سالانه ، فصلی و یا ماهیانه به عنوان ملاک موردتوجه قرار گیرد.

خشکسالی کشاورزی (Agricultural drought)

خشکسالی کشاورزی جنبه‌ های مختلف خشکسالی اقلیمی و یا خشکسالی هیدرولوژیکی را به تأثیرات کشاورزی پیوند می ‌دهد. در این تعریف بیشتر توجه و تمرکز بر کمبود بارندگی، precipitation shortage (تفاوت تبخیر و تعرق واقعی)، evapotranspiration Actual (با تبخیر و تعرق پتانسیل)، evapotranspiration Potential (کمبود رطوبت خاک)، میزان افت سطح آب ‌های زیرزمینی و یا مخازن است. آب موردنیاز گیاهان بستگی تام به شرایط غالب اقلیمی منطقه، خصوصیات بیولوژیکی گیاه موردنظر، مرحله رشد و خصوصیات فیزیکی و بیولوژیکی خاک دارد. آستانه خشکسالی کشاورزی باید به گونه ای تعریف و تعیین گردد که در مقدار معین آستانه میزان آب موردنیاز گیاهان مختلف در دوره های مختلف رشد از حالت بذر تا بلوغ کامل بتواند تأمین گردد. کمبود رطوبت خاک سطحی در هنگام کاشت ممکن است مانع از جوانه زنی و یا حداقل باعث به تأخیر افتادن رویش و جوانه زنی گیاه گشته و نهایتاً به کاهش تراکم گیاه در واحد سطح و کاهش تولید منجر گردد. اما اگر رطوبت خاک سطحی در هنگام رویش زودرس به اندازه کافی بوده و رطوبت خاک زیرسطحی کم باشد تأثیری در بازدهی نهایی گیاه نخواهد داشت بشرطی که این کاهش رطوبت خاک زیر سطحی در طی دوره رشد گیاه با آبیاری و یا با وقوع بارش جبران گردد.

بر اساس مطالعات صورت گرفته در سال ۱۳۸۰ در مناطق جنوب خراسان تولید متوسط زعفران که اصلی ترین محصول منطقه است از ۵ کیلوگرم در هر هکتار به ۵/۲ کیلوگرم در هکتار رسید و کشاورزان منطقه را با بحران شدیدی مواجه نمود. در استان فارس نیز بیش از ۲۰۰۰ هکتار از باغات انجیر استان با خسارات شدید مواجه شده اند.

خشکسالی هیدرولوژیکی (Hydrological drought)

خشکسالی هیدرولوژیکی را باید به همراه تأثیرات کاهش دوره بارش (شامل بارش برف) بررسی کرد. این کاهش بارش در میزان آب رودخانه ها، دریاچه ها، مخازن و سطح آبهای زیرزمینی تأثیرگذار خواهد بود. آبدهی رودخانه هلیل رود در استان کرمان در سال ۱۳۸۱ – ۱۳۸۰حدود ۲۴۵ میلیون متر مکعب برآورد گردیده در حالی که متوسط آورد بلندمدت آن حدود ۴۳۴ میلیون متر مکعب در سال است. در همین مدت ورودی رودخانه هلیل رود به مخزن سد جیرفت حدود ۷۶۰ لیتر در ثانیه بوده در حالی که میزان تبخیر حدود ۵۰۰ لیتر در ثانیه برآورد گردیده است . همچنین آبدهی رودخانه هایی که عمده آب شرب تهران را تأمین می ‌کنند تا ۶۰ درصد کاهش داشت و ورودی سدهای کرج، لار و لتیان به ‌شدت پایین آمد. تناوب و شدت خشکسالی هیدرولوژیکی را باید در محدوده حوزه آبخیز بررسی نمود. گرچه مبدأ و منشأ تمامی خشکسالی ها کمبود بارش است که خارج از اراده و اعمال بشری است اما هیدرولوژیستها بیشتر توجه خود را صرف نحوه به پایان رساندن این پدیده و این دوره در حوزه آبخیز و سیستم هیدرولوژیکی معطوف می ‌کنند.

خشکسالی های هیدرولوژیکی معمولاً همزمان با خشکسالی ‌های اقلیمی و کشاورزی نبوده و با تأخیری نسبت به آن ‌ها روی می ‌دهد چرا که زمان طولانی تری موردنیاز است تا اینکه این کاهش بارش بتواند خود را در اجزاء سیستم هیدرولوژیکی از قبیل کاهش رطوبت خاک ، جریان آب رودخانه ها و یا سطح آب دریاچه ها و مخازن نشان دهد. بنابراین نقش و تأثیر خشکسالی هیدرولوژیکی در بخش‌ های مختلف اقتصادی و اجتماعی کاملاً متمایز از یکدیگر است . به‌ عنوان مثال کاهش بارندگی می ‌تواند باعث نقصان و کاهش سریع رطوبت خاک گردد که این امر در وهله اول توسط متخصصین و مسئولین کشاورزی قابل مشاهده و فهم خواهد بود و مسئولین نیروگاه ‌های برقابی و یا محیط زیست با تأخیر چندماهه ای ممکن است اثرات آن را دریابند . از طرف دیگر آب جاری و یا آب ذخیره شده در سیستمهای هیدرولوژیکی از قبیل رودخانه ها و مخازن بهره برداران متعددی داشته و استفاده های چندمنظوره همانند کنترل سیلاب ، آبیاری ، کشتیرانی ، بهداشت و شرب ، ماهیگیری و حیات وحش از آن ‌ها به عمل می آید و لذا پیامدها و شدت اثرات خشکسالی هیدرولوژیکی را افزون تر و پیچیده تر می ‌سازد و در هنگام وقوع خشکسالی رقابت بر سر استفاده از منابع آبی باعث بروز کشمکش ‌های بین استفاده کنندگان از آب می گردد.

اهمیت خشکسالی

خشکی و خشکسالی با وجود شباهت های زیادی مترادف نیست . خشکی از ویژگی های بارز اقلیمی نواحی خشک و نیمه‌ خشک دلالت بر شرایطی دارد که میانگین بارش یا آب قابل دسترس ،کم باشد درحالی که خشکسالی در هر منطقه ای و با هر نوع آب‌ و هوایی می تواند روی دهد.
خشکسالی ویژگی بازگشت و طبیعی اقلیم است و به تقریب در تمامی رژیم های اقلیمی رخ می دهد این پدیده ،علاوه بر مناطق با بارندگی کم، در مناطق مرطوب نیز اتفاق می افتد بنابراین خشکسالی برخلاف خشکی که یک خصومت دائمی است و به مناطق با بارش کم محدود می شود یک ناهنجاری موقت است.
خشکسالی به دوره ‌ای از زمان اطلاق می شود که عرضه ی رطوبت در آن زمان در سطح مشخص کم تر از حد انتظار شرایط معمول آب‌ و هوایی باشد و به طور کلی خشکسالی را ازنظر جوی ، هیدولوژی و کشاورزی موردبحث قرار می دهند و بعضی نیز اصطلاح خشکی از نظر جامعه شناسی را معرفی کرده اند که در آن آب در مقابل استحصال کم تر از حد مورد انتظار برای فعالیت های اقتصادی و اجتماعی است . به ‌طور کلی خشکسالی از دو جزء تشکیل شده است :
جزء آب‌ و هوایی که منجر به کاهش بارش و آب قابل استحصال می شود و جزء تقاضا برای مصرف آب به طور معمول در برخورد با پدیده‌ خشکسالی ، عمده فعالیت در جزء دوم ، یعنی کاهش تقاضا برای مصرف متمرکز می شود .ک با این حال اگر چه برنامه ریزی ها برای مواجه شدن با پدیده خشکسالی می تواند تا حد زیادی مؤثر باشد اما قبل از هرگونه برنامه ریزی باید مشکل های اساسی که مانع اجرای فعالیت موردنظر می شود را شناسایی کرد.
بدون شک ، خشکسالی به عنوان یک پدیده آب‌ و هوایی ممکن است هراز چند گاهی رخ دهد. اما آیا در طول دوره های خشکسالی گذشته به دنبال برنامه ریزی مدونی بوده ایم سال گذشته به جهت ریزش ناکافی باران در ده ها شهر ایران ، همدان نیز دچار مشکلات زیادی گردید که هموطنان ما با جیره بندی آب روبه‌رو شدند و سد اکباتان دیگر جوابگوی آب موردنیاز مردم نبود . زیرا در شهر پرجمعیتی مثل همدان داشتن تنها یک سد مسلماً نمی تواند پاسخگوی نیاز آب مردم باشد و به دلیل کمبود بارندگی ،میزان تولید نیروگاه های برق آبی که حدود ۱۰ درصد از برق تولیدی کشور را تأمین می کنند به نصف کاهش یافته است.
در پی کاهش بارندگی و بروز خشکسالی و خشک شدن قنات ها در مناطق خشک و افت شدید آبدهی چاه ها نماز باران در برخی شهرها، اقامه شد. ایران در فاصله سالهای ۱۳۷۷ تا۱۳۸۱ یک دوره خشکسالی را پشت سر گذاشته که خسارات زیادی را به خصوص در بخش کشاورزی به جا گذاشت و آب آشامیدنی برخی شهرها ازجمله همدان سهمیه بندی شد .دوره خشکسالی در ایران معمولاً پنج تا هفت ساله است .بر اساس روند چهل ساله اخیر سال گذشته نباید خشکسالی پدید می آمد در حالی ‌که در نیمی از چهل اخیر شاهد خشکسالی بوده است.

بحران آب در جهان

ایران تنها کشوری نیست که در سال های اخیر با مسئله بحران آب درگیر است بلکه جهان در حال تجربه بحران آب است. بیش از یک میلیارد از مردم جهان به آب سالم آشامیدنی و نیمی از مردم جهان به بهداشت مناسب دسترسی ندارند. بدون تغییرات اساسی، بسیاری از مناطق جهان آب کافی برای تولید غذا و رشد جمعیت علی رغم اعمال سیاست های کنترل جمعیت ندارند. نابودی گونه های گیاهی و جانوری حقایق دیگری هستند که در بسیاری از نقاط جهان اتفاق افتاده و می توانند باعث تغییر روش زندگی نسل های آینده بشوند. بحران آب جهان، یک بحران مدیریتی است. در قلب آن این سؤال مطرح است: چگونه آب را می توان با بهره‌وری بالاتر مورداستفاده قرار داد؟ که جواب این سؤال را می توان به‌صورت زیر خلاصه کرد:
– افزایش تولیدات با مصرف آب کمتر
– رقابت کمتر بر سر آب
-نیاز کمتر به توسعه و ساخت سازه های زیر بنایی
– افزایش ایمنی و امنیت تولیدات غذایی
– داشتن آب بیشتر برای کشاورزی، صنعت و مصارف خانگی و محیط زیست بهتر
در حال حاضر بحران آب نیازی به زنگ خطر ندارد . زنگ های خطر به صدا درآمده و می توان این بحران را مهار کرد
استفاده از توسعه منابع آب را قابل تحمل ساخت. برای موفقیت در مهار این بحران نیاز به یک بررسی و تحقیق کامل برای مدیریت سیستم های با پیچیدگی بالا داریم . اگر ما رفتارمان و همچنین روش مدیریت استفاده از آب را تغییر دهیم ،قادر به رسیدن به یک آینده مطلوب برای زمین و مردم آن خواهیم بود.

بحران آب در ایران

بدون شک نام گذاری قرن حاضر با عنوان «در آب» از سوی کارشناسان اقتصادی و بسیاری به معنی توجه کردن به این مایع حیاتی بیش از پیش است. آب از گذشته های بسیار دور همچنان دارای اهمیت بسزایی بوده است. یکی از مهم ترین مواردی که بسیاری از سیاست ها به آن توجه دارند بحث آب و به موازات آن «بحران آب» و تبعاتی است که می تواند در اثر نبودش برای مردم جامعه و حتی یک حوزه زیست محیطی دشواری های زیادی ایجاد کند. باید دقت داشت که نیاز به آب مقوله ای نیت که دارای محدودیت زمانی و مکانی باشد و بتوان با مایعی دیگر درصدد جایگزین کردن، کمبود و خلأ آن برآمد. ضمن آنکه بر اساس آمر موجود جمعیت جهان، جمعیت کشور و کلان شهرهای ما همچنان در حال روند صعودی و افزایش است. از طرفی منابع آب در کشورهایی چون ایران، محدود و بارندگی ها تقریباً یک سوم تا یک چهارم متوسط بارندگی دیگر نقاط جهان است. از سوی دیگر متأسفانه آلوده شدن آب ها ،چه سطحی و چه زیرزمینی در حال افزایش است.
در دهه های اخیر و به ویژه در سال پایانی قرن بیستم آب به عنوان موضوعی مهم کانون مباحثات و مذاکرات بین المللی قرارگرفته است .در سال های پیش مشکلات  مسائل و کمبودهای آب در مقیاس محلی مطرح بود، اما در شرایط فعلی و از آن مهمتر در آینده این مشکلات در مقیاس های ملی، منطقه ای و حتی جهان بروز خواهد کرد. در گذشته آب بود، اما برای رسیدن به آن محدودیت فنّاوری وجود داشت. اکنون، اصولاً آب اضافی برای توسعه وجود ندارد و مقدار آب تجدیدشونده که هم اکنون کره زمین دریافت می کند معادل همان آبی است که هزاران سال پیش دریافت کرده و ثابت است.

بلایی که خشکسالی بر سر کشورمان می آورد

فکر می کنید آب از آب تکان نخورده و خوب از پس خشکسالی بر آمده ایم؟ به نظر شما همه اینها به قصه شبیه می ماند و هیچ گاه چنین بلایی بر سر کشورمان نخواهد آمد؟ آیا نابودی ایران تنها یک افسانه است؟

آخرین خشکسالی شوم ایران در سال های 1345 – 1346رخ داد؛ صدها تن در شرق ایران از گرسنگی جان باختند و بسیاری مجبور شدند خانه و کاشانه خود را در خراسان، یزد، کرمان و سیستان و بلوچستان رها کنند و به مهاجرت تن دهند.

متاسفانه باید بگوییم که کاش تمام اینها تنها یک احتمال و قصه بود؛ اما این درد بی درمان تا به حال هم جان بخش های بسیاری از دیارمان را ستانده و به سرعت می تازد و همه چیز را از بین می برد. در ادامه به نمونه هایی از این ویرانی ها اشاره می کنیم:

دریاچه ارومیه

کمتر کسی است که در این خاک زندگی کند و تا به حال از درد بی پایان دریاچه ارومیه نشنیده باشد. بزرگترین دریاچه داخلی ایران این روزها با مرگ دست و پنجه نرم می کند و ثانیه به ثانیه به زوال نزدیک تر می شود. نبود این دریاچه، تنها کم شدن یک اثر طبیعی نیست بلکه مساویست با اختلال های جدی در زندگی ساکنان منطقه. دریاچه ارومیه که خشک شود نمک و خاک با باد جابه جا شده و راهش را به سمت شهرها ادامه می دهد. آن وقت است که مشکلات حادی دامن گیر مردم می شود و نوش دارو پس از مرگ سهراب هیچ فایده ای ندارد!

دو نوع از پستانداران در معرض نابودی به نام گوزن زرد ایرانی و قوچ و میش ارمنی نیز به واسطه این دریاچه زنده هستند که همین مساله اهمیت حفاظت از این دریاچه را چندین برابر می کند.

می پرسید چرا اینگونه شد؟ وقتی پروژه‌های جاه‌طلبانه توسعه اقتصادی-آبی یکی پس از دیگری تن دریاچه را زخمی می کنند و بی توجه به همه چیز بر روی آن بزرگراه ۱۵ کیلومتری ساخته می شود، تا همین جا هم باید خدا را شاکر بود که این نعمت خداوند تاب آورده و سایه اش همچنان بر سر ایران است. جالب آنکه تا سال ۲۰۱۲ بیش از ۲۰۰ سد بر روی رودخانه های حوزه آبریز دریاچه در مرحله آماده بهره برداری، یا پایان مراحل طراحی بودند و این خود می تواند فاجعه ای برای این زیستگاه مهم باشد.

دریاچه هامون

نام هامون به گوش تان خورده؟ اصلا می دانید که این دریاچه سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه خزر و دریاچه ارومیه است و هفتمین تالاب بین‌المللی جهان به شمار می رود. هیچ می دانستید که هامون یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در ایران است و بر این اساس یکی از مناطق حفاظت‌شده طبیعی-زیستی بین‌المللی محسوب می شود؟

دریاچه ای را در نظر بگیرید که زمانی ۵۶۶۰ کیلومتر مربع وسعت داشت و ۳۸۲۰ کیلومتر مربع آن در ایران و بقیه در افغانستان بود. حالا از این دریاچه چه مانده است؟ پهنه ای خشک و بی آب و علف!

رود هیرمند که از رودهای پرآب فلات ایران است بیشترین سهم را در انتقال آب به دریاچه هامون دارد. این رود از کوه‌های بابا در ۴۰ کیلومتری غرب کابل از رشته کوه هندوکش در افغانستان آغاز و پس از طی مسافت ۱۱۰۰ کیلومتر به هامون می ریزد. ساخت سد بر روی هیرمند و نصب و به کارگیری انواع پمپ در مسیر آن برای تامین مصارف کشاورزی توسط کشاورزان افغان باعث شد تا آب این رودخانه رنگ هامون را هم نبیند. البته این یک سوی ماجرا بود. در ایران نیز  پمپاژ و انتقال آب هامون توسط خط لوله به زاهدان و انتقال و ذخیره آب در چاه‌های نیمه زابل و استفاده از آب هامون جهت کشاورزی در زابل از دلایل اصلی خشک شدن هامون به شمار می رود. نبود هامون یعنی قطع شدن در آمد ۴۰۰ هزار سیستانی، نابودی پرندگان بومی، رو به انقراض رفتن گاو سیستانی، پیدایش فقر و ناامنی، مهاجرت گسترده مردم به مناطق شمالی کشور، از میان رفتن صنایع دستی این دیار و در نهایت نابودی آن!

گرد و غبار خوزستان

فکر می کنید وقتی خشکسالی بساطش را پهن کند فقط تشنگی به جان زمین می افتد؟ نه! این غول آن قدرها قدرت دارد که از گرد و غبار هم یک نابود کننده بسازد و آن را به جان مردم بیاندازد. مثال بارزش خوزستان است که همه چهره غبار گرفته اش را بارها دیده اید. تا به حال از خود پرسیده اید این گرد و غبارها از کجا می آیند؟ شاید کمتر کسی بداند که این بستر خشک شده و ترک برداشته هور العظیم، بزرگترین تالاب استان خوزستان است که چند سالی‌ست با نابودی و مرگ دست و پنجه نرم می کند. حفاری های پی در پی برای به دست آوردن نفت، خشک شدن این تالاب را در پی داشت و بستر خشک آن منبع عظیمی از ریزگردها شد که با وزش باد به سمت شهرهای مختلف استان خوزستان هدایت می شوند.

البته نقش منابع خارج از ایران را نمی شود نادیده گرفت چرا که جنوب شرقی کشور عراق نیز به دلیل توقف عملیات کویرزدایی و نابودی تالاب های بین النهرین سهم مهمی را در آمدن این مهمان ناخوانده ایفا می کند؛ اما هستند کارشناسانی که نقش این کشور را در تولید ریزگردها رد می کنند و تمام مشکلات به وجود آمده را ناشی از منابع داخلی ایران می دانند.

رود کارون

رود کارون عنوان پرآب ترین و بزرگترین رودخانه ایران را یدک می کشد و اسناد تاریخی نشان می دهند که اولین تمدن‌های بشری در کنار این رود ایجاد شده اند. این رود با ۹۵۰ کیلومتر طول به عنوان طولانی‌ ترین رود ایران نیز شناخته می شود و تنها رود کشور است که در بخشی از آن کشتیرانی صورت می گیرد. آب آشامیدنی کلان‌شهر اهواز از رودخانه کارون به دست می آید و کشاورزی و تولید برق مصرفی بدون وجود آن امکان پذیر نیست.

چه کسی باورش می شود که بستر این رود خشک شود و از آن چیزی باقی نماند؟ کاهش شدید آب رودخانه کارون منجر به تجمع حشرات و حیوانات موذی در سواحل و تفریح گاه های آن شده است. ارتفاع آب این رود در اهواز در پاییز سال ۱۳۹۲ به کمتر از 1 متر رسید و این نشان می دهد که خشکسالی به خوبی توانسته آن را به مرگ نزدیک کند. حالا کار به جایی رسیده که قایق های تسمه ای هم نمی توانند در این رود به حرکت ادامه دهند چه رسد به کشتی ها!

خراسان شمالی و دست خالی کشاورزان

شاید خراسان شمالی از آن جمله استان هایی باشد که کمتر نامش را شنیده اید؛ اما بد نیست بدانید این استان ۳۴۴ هزار هکتار عرصه باغی و کشاورزی دارد و ۷۶ نوع محصول زراعی و باغی در آن تولید می شود و نیمی از جمعیت ۹۱۵ هزار نفری آن نیز در بخش کشاورزی مشغول به کارند. کمبود آب و خشکسالی چند سالی است که دامن این دیار را گرفته و باعث شده تا برداشت محصول کشاورزی آن بیش از 30 درصد کاهش یابد. آسمان بخیل شده و بارانی نمی بارد. این مساله وقتی با آبیاری غیر اصولی در می آمیزد بیماری لاعلاجی می شود که درد و مشکلاتش گریبان همه را می گیرد. میزان هدر رفت آب در بخش کشاورزی به شدت بالاست و باید راهکاری برای آن اندیشیده شود.

شیوه های مقابله با بحران کم آبی

برای مبارزه با کم آبی و مشکلات ناشی از آن از روش های زیر پیشنهاد می شود:
الف- اولویت های مصرف
همزمان با کمبود بارندگی، شرایط اقلیمی و آب ‌و هوایی کشور دچار تغییر و جابجایی شده است. مثلاً گرمای بعضی شهرهای سردسیر در اولین روزهای سال جدید به ۲۸ تا۳۰ درجه رسید. گرمایی که معمولاً شهرها در تابستان شاهد آن بودند مثلاً همدان همیشه شاهد برف های حجیم در کوه های خود بوده است درحالی که در دو سال اخیر در کوه های شهر همدان برف چندانی نیامده است.
ب) جیره بندی:
در پی کاهش بارندگی، مسئولان وزارت نیرو از احتمال جیره بندی آب در برخی از استان های کشور در تابستان خبر دادند. به گزارش خبرگزاری اقتصاد ایران استان هایی چون : اراک، یزد، کرمان، همدان و سیستان و بلوچستان در سال گذشته دچار کمبود آب وجیره بندی شدند .برای افزایش بارش باران و رفع بحران در سال گذشته بسیاری از استان ها نماز استسقا (باران) به جا آورند.

اصلاح ساختار مصرف

بر اساس آمارهای موجود در وزارت نیرو و میانگین سی ساله، بارندگی سالانه ایران ۲۵۰ میلی متر بوده است که همین آمار نشان دهنده این است که بارش سالانه کشورمان نسبت به جهان خصوصاً کشورهای اروپایی که بیشتر از۷۰۰ تا ۸۰۰ میلی متر ارسال است بسیار کمتر از حد متوسط بارندگی است. در عین حال باروند صنعتی شدن کشورها، به طور طبیعی پساب های صنعتی (شیمیایی) هم افزایش چمشگیری می یابد فاضلاب ها به چاه های و سفره‌ های زیر زمینی نشت می کنند که پیامد آن افزایش اپیدمی بیماری ها است.
موارد زیر نیز در حل بحران آب کارگشا است:
۱- تدوین آیین نامه اجرایی چگونگی آب
۲- حفاظت و بازیافت در برنامه های بخش های مصرف
۳- آگاه سازی عمومی و مشارکت مردم در برنامه ریزی و مدیریت آب
۴- توجه به عرضه و تقاضا در کل چرخه آب
۵- توجه دقیق به مدیریت جامع آب
۶- برآورد ارزش اقتصادی آب در هریک از حوزه های آبزی
۷- توجه به برنامه های اجرایی مدیریت خشکسالی
۸- استفاده از روش های نوین آبیاری و کم آبیاری (آبیاری قطره ای)
۹- ارتقاء سطح فرهنگ مردم و جامعه در استفاده از آب
۱۰- به کارگیری تجربه های کشورهای موفق در زمینه کشاورزی
۱۱-ساخت سدهای جدید و اصلاح و احداث شبکه
۱۲- بررسی شکستگی های شبکه ها برای جلوگیری از اتلاف آب
۱۳- طرح هایی نظیر حفر چاه ،انتقال آب از مناطق دیگر و آبرسانی به وسیله تانکر
۱۴- کنترل ذخیره پشت سدها
۱۵- پمپاژ ها و حفر چاه های موقت ، استفاده از تانکرهای آبرسانی
۱۶- تغییر الگوی کشت توسط کشاورزان
۱۷- مبارزه با علف های هرز ، آبیاری در ساعات خشک در روز (عصرها) ، استفاده از کودهای مقاوم در خاک های خشک ، تنک کردن میوه ها، بالا بردن مقاومت درختان ، شخم سطحی و ایزوله کردن چوب ها و حرس سبز،
۱۸- به کارگیری اندیشه علمی راهی جهت پیشگیری از کم آبی
پس مسئولین و دست ‌اندرکاران بحران آب نباید نگرشی مقطعی و آنی داشته باشند بلکه بایر بر مبنای مقابله اضطراری و تدوین یک برنامه بلندمدت منظم و مداوم جهت آمادگی و پیشگیری از گسترش این بحران جلوگیری کند و در این راه نه تنها مسئولین بلکه همه دستگاه های اجرایی و مردم از مجریان اجرای راهبردهای مدیرت کم آبی و کاهش اثرات خشکسالی می باشند.
در مواجهه با بحران آب باید تهدیدها به فرصت تبدیل کنیم و این مسئله را امری انقلابی و ارزشی بدانیم که نه تنها یک ارگان بلکه تمام مردم ایران موظف به حل این مشکل هستند چرا در این موفقیت با یک معادله دو مجهولی مواجهیم. یک مجهول آن کمبود آب است که در مقابل آن باید راه حل علمی اندیشید و دوم این است که از این تهدید بالقوه چگونه یک فرصت بسازیم .هنر ما عبور آرام و منطقی از چالش کم آبی است یعنی باتدبیر ، سخت کوشی و مدیریت درست با کم ترین خسارت باید از آن عبور کرد و مشکل ها را شناخت پس مردم را آگاه نمود و فرهنگ صرفه جوی را جا انداخت.
روابط عمومی ها نیز در حل بحران آب نقش به سزایی دارند زیرا درست صحبت کردن با مردن هنری برای روابط عمومی ها محسوب می شود . آنان باید با تعامل و همکاری خود با صدا و سیما و رسانه های جمعی به صورت منسجم و مطابق با رویکردهای وزارت نیرو در جهت اطلاع رسانی به موقع و صحیح اقدامات لازم را به عمل آورند . این ارتباط فنی، زیبا، با نشاط و استادانه باشد تمام توان خود را در حل این امر مهم به ‌کارگیرند.
همه ی مردم به این مسئله آگاه شوند که باید صرفه جوی در مصرف آب را از خودمان شروع کنیم و مشکل جامعه را مشکل خود و خانواده خود بدانیم و فرزندان خود را نیز از همان دوران کودکی با استفاده صحیح از طلای آب آشنا سازیم. چرا که آب تنها نعمتی است که جایگزین ندارد و نبود آن حیات را از انسان ها و تمام موجودات جهان سلب می کند.

پیشنهادات

۱-حمایت از تحقیقات انجام شده در زمینه خشکسالی
۲- احداث سدهای زیر زمینی
۳- جدا کردن آب شرب از سایر مصارف شهری (کاری که در تمام کشورهای پیشرفته انجام شده است)
۴- جلوگیری از تخریب و گسترش پوش گیاهی
۵- ارتقاء سطح فرهنگ صرفه جویی در مصرف آب خصوصاً در بین زنان خانه دار
۶- آشنا کردن مردم با وسایل مربوط به خشکسالی و تشویق آنان به صرفه جوی ( به کمک رسانه ها )
۷- نظارت مستمر بر منابع و مصارف
۸- کنترل رشد جمعیت
۹- استفاده از شبکه های مصرف آبیاری یا بهینه کردن روش سنتی آبیاری
۱۰- بهسازی شبکه های آب شهری

نتیجه گیری

ایران به عنوان یکی از کشورهای واقع در کمربند خشک کره زمین با مشکل کم آبی مواجه است رشد فزاینده جمعیت و نیاز به محصولات کشاورزی و دامی و محدودیت منابع آب و خاک به عنوان بستر اصلی تولیدات کشاورزی مسئله کم آبی را به گونه ای بسیار جدی فرا روی کشور قرارداده است . در واقع خشکسالی نیز به عنوان یک پدیده ط طبیعی همچون سایر پدیده های طبیعی به مدد دانش، آگاهی ،برنامه ریزی و مدیریت صحیح قابل پیش لبنی و کنترل است و خسارت های ناشی از آن را می توان به حداقل رساند.
بحران آب و محدودیت منابع آب در حال حاضر برای بسیاری از کشورها و در آینده‌ ای نزدیک برای کلیه کشورهای جهان به صورت یک معضل جدی می بایست موردتوجه قرار گیرد چرا که این محدودیت رشد و تعالی کشورها را می تواند تحت الشعاع قرار دهد .از این ‌رو می بایست به دنبال مدیریت آب برای دوره های خشکسالی بود، نه مدیریت آب در دوره های خشکسالی؟
متأسفانه تاکنون در خشکسالی های گذشته به صورت مقطعی عمل کرده ایم .پرداخت خسارت به کشاورزان ،استفاده از راهکارهای کوتاه مدت آبرسانی و تلاش های دیگری از این‌ دست به هیچ وجه کافی نبوده و جای برخورد جامع و همه جانبه همچنان خالی است.
شدت و حجم خسارت ها و روند فزاینده ی آن ‌ها به‌گونه‌ ای است که ایجاب می کند تدابیر مؤثرتر و اساسی تری به خصوص جهت پیشگیری این وقایع به عمل آورد . آمار و ارقامی که هر ساله از طرف وزارت کشور اعلام می شود خسارت های وارده به مزارع در باغ ها و تأسیسات شهری و روستایی ،خسارت های ناشی از عدم پوش گیاهی ، جنگلی و مراتع ،مسائل و مشکل های مربوط به فرسایش خاک و هدر رفتن این سرمایه ، انهدام رویش گاه های طبیعی و منابع زیست محیطی که امید زیادی به احیای دوباره آن ها می باشیم ،سهم بالاتری از آمار را به خود اختصاص می دهد ولی همیشه در حاشیه قرارگرفته اند.پس بیایید قدر این نعمت بزرگ الهی را بدانیم و درحفظ آن بکوشیم.