آداب و رسوم سیزده بدر و نکاتی جالب در مورد روز طبیعت در ایران

آداب و رسوم سیزده بدر

در این بخش از سایت روزانه در مورد آداب و رسوم سیزده بدر می خوانیم. روز سیزدهم فروردین به نام روز طبیعت شناخته می شود و نکات جالبی در مورد این روز وجود دارد. در این مطلب اطلاعات کاملی در مورد روز سیزده بدر می خوانیم.

بیرون رفتن از خانه و پناه بردن به طبیعت

معروف اسـت کـه هر کس در روز سیزدهم نوروز در خانه بماند، نحسی این روز دامن وی را می گیرد و برای همین باید از خانه بیرون برود. در بین ایرانیان باستان هیچ روزی بعنوان روز نحس شناخته نمی‌شد. آن‌ها تنها چند شماره را بعنوان اعداد مقدس می دانستند مثل شماره هفت؛ اما در کتاب‌هاي تاریخی آمده اسـت کـه درسال پنجاه و دو میلادی یونانیان روز سیزدهم سال نو را بعنوان عددی نحس وارد فرهنگ ایرانیان کردند.

بـه این ترتیب ازآن سالها بـه بعد و با استناد بهمین اعتقاد، روز سیزدهم فروردین تمام ایرانیان دست از کار روزمره میکشند و پس از برداشتن غذا و میوه و تنقلات کـه از شب پیش برای سفر یک روزه خود تدارک دیده بودند، راهی دشت و صحرا و باغ شده و آن روز رابه این طریق سپری می کردند.

در روزگاران قدیم کـه شهرها دروازه‌هاي متعدد داشت، در روز سیزدهم هر کس از دروازه‌اي بیرون می‌رفت و از دروازه دیگری بـه شهر وارد میشد تا بـه این وسیله دیو شریری کـه بـه همراه او دم دروازه خروجی مانده اسـت، در بقیه سال پشت دیوار شهر بـه انتظار باقی بماند و او با رها شدن از دست دیو پلید سال خوبی داشته باشد. بـه این صورت از خانه بیرون رفتن را برای دور کردن دیوان و شیاطین پلید از زندگی خود مؤثر میدانستند.

سپردن سبزه به آب روان

شاید شـما هم پیش خود خود میگویید روز سیزده بدر چرا سبزه رابه آب می‌اندازند؟ در گذشته رسم بر آن بوده اسـت کـه دوازده ستون از دوازده نوع غله بـه تعداد دوازده ماه سال سبز می کردند. «در مواردی هفت ستون بـه نشانه هفت امشاسپند» در هنگام سال نو هر کدام از غله‌ها راکه رشد بهتری داشت، بـه فال نیک میگرفتند و برای کشت آن سال ازآن نوع غله بیشتر می‌کاشتند.

چون معتقد بودند این نوع غله در آن سال برکت بیشتری بـه همراه خواهد داشت. آن‌ها در پایان سیزدهمین روز نوروز سبزه‌ها را درکنار نهرها می‌گذاشتند یا بـه جوی آب روان می‌سپردند. بعضی معتقدند کـه دادن سبزه بـه آب خاطرات کهنه سال قبل را میشوید یا این‌کـه با این عمل سبزی بهار از طریق رود بـه سراسر زمین منتقل میشود و طراوت و شادابی بـه زمین بازمی‌گردد.

گره زدن سبزه

از دیگر آداب و رسوم سیزده بدر، گره زدن سبزه بـه منظور برآورده شدن آرزوهاست کـه شاید بیشتر برای جوانان دارای جذابیت بوده و منظور ازآن برآورده شدن آرزو و باز شدن بخت آن‌هاست.

انداختن سنگریزه به پشت سر

بـه اعتقاد بعضی‌ها نحسی روز سیزدهم سال نو در صورتی برطرف می شود کـه هر شخصی سیزده سنگریزه بـه پشت سرخود پرتاب کند و از پروردگار خود بخواهد کـه بلا و آفت را درسال نو از سر او و عزیزانش دور کند. این رسم بیشتر در مناطق کرد نشین کشور اجرا می شود. مردم قزوین نیز بـه درون چشمه و جویبار سنگ پرتاب می کنند.

پختن آش در روز سیزده بدر

یکیدیگر از آداب و رسوم سیزده بدر پختن نوعی آش اسـت کـه در بعضی از نقاط در شب قبل از سیزده بـه در بـه نیت در امان ماندن از حوادث روز سیزده تهیه و بین سیزده تا از همسایه‌ها تقسیم میکنند. بطور کلی رسم پختن آش رشته و خوردن آن در دل طبیعت در بین اغلب ایرانیان رایج اسـت. از دیگر خوراکی‌ها کـه بـه ویژه خوردن آن‌ها در بین مردم کردستان رایج اسـت، میتوان بـه دلمه برگ مو اشاره کرد.

خوردن کاهو و سکنجبین و آجیل باقی مانده از دوازده روز عید

اینکار الان نیز در بین تعداد زیادی از مردم در نوروز رایج اسـت. «گفتنی اسـت در طب سنتی ایران؛ خوردن سکنجبین کـه طبع گرمی دارد، بـه همراه کاهو کـه دارای طبیعت سرد اسـت، تجویز شده اسـت.»

شادی و خنده در روز 13 بدر

یکی از آیین‌هایي کـه در گذشته سخت بـه آن پای‌بند بوده‌ اند، شادی و خنده و نقل لطیفه‌ ها و سخنان طنزآمیز و حکایات بوده اسـت. چون معتقد بوده‌ اند خنده موجب از میان رفتن بدی‌ ها و پلیدی‌ ها در سال جدید می شود.

انجام بازی‌ های مختلف گروهی در سیزده بدر

دراین روز بازی‌هاي مختلف گروهی بسیار رایج اسـت. تاب بازی، هفت سنگ، طناب کشی، وسطی، خواندن ترانه‌ها و رقص‌هاي محلی کـه اغلب بـه صورت گروهی و هماهنگ اجرا می شود نیز بسیار پرطرفدار اسـت. در بین بعضی از اقوام کشور بادبادک پرانی، سوارکاری، کشتی و دیگر انواع هماوردجویی در بین پسران جوان نیز دیده می شود.

از دیگر تفریحات این روز می توان بـه آب بازی و پاشیدن آب بـه یک دیگر اشاره کرد. گفتنی اسـت پاشیدن آب بـه یک دیگر رسمی باستانی و مربوط بـه روز اول یا ششم بهار بوده کـه با گذشت زمان بـه روز سیزدهم نیز سرایت کرده اسـت و فلسفه‌اي جالب دارد.

گردآوری گیاهان صحرایی

در مناطق مختلفی از کشورمان کـه صحراها یا جنگل‌هاي سبزی وجوددارد، مردم محلی از خواص گیاهان ماشین در طبیعت محل زندگی خود آگاهند ودر روز سیزده بدر آن‌ها را برای مصارف خانگی گرد آوری می کنند یا حتی در همان روز با این سبزی‌ها آش می‌پزند.

خرافات مربوط به روز سیزده بدر

جعفر شهری در کتاب خود بنام «طهران قدیم» بـه جادوهای سیاه مربوط بـه روز سیزدهم اشاره کرده اسـت و می گوید مردم از طریق سرخاب و سفیداب کردن دو سوسک سیاه و انجام اعمالی سعی در تفرقه افکنی میان مردم داشتند.

تاریخچه سیزده بدر

روز سيزدهم فروردين يا همان سيزده‌بدر از جمله روزهايي اسـت کـه حکايت‌ها و روايت‌هاي فراوانی درباره آن گفته شده و جالب آنکه متداول‌ترين حکايت درباره اين روز، غلط‌ترينِ اين تعبيرهاست و سيزدهمين روز نوروز، روزی مقدس نزد ايرانيان باستان بوده‌اسـت. دراین راستا کوشش بر این بوده اسـت تا خردورزانه ترین و مستندترین گفتارها، نوشتارها و نگرش‌ها را دراین زمینه جمع آوری کنیم.

گفته میشود ایرانیان باستان در آغاز سال نو پس از دوازده روز جشن گرفتن و شادی کردن کـه بـه یاد دوازده ماه سال اسـت، روز سیزدهم نوروز راکه روز فرخنده‌ایست بـه باغ و صحرا می‌رفتند و شادی میکردند ودر حقیقت با این ترتیب رسمی بودن دوره نوروز را بـه اتمام می‌رسانیدند. می توان گفت معقول‌ترین موردی کـه درباره سیزده بـه در گفته میشود همین اسـت.

بهتر اسـت در آغاز، پیشگفتاری پیرامون شماره 13 و روز سیزدهم و این‌کـه آیا این شماره و این روز در ایران و فرهنگ ایرانی نحس اسـت داشته یا نه فراهم آوریم: نخست باید بـه این موضوع توجه داشت کـه در فرهنگ ایرانی، هیچ یک از روزهای سال «نحس» و «بد یمن» یا «شوم» شمرده نشده، بلکه چنانچه میدانیم هر یک از روزهای هفته و ماه نام‌هایي زیبا ودر ارتباط با یکی از مظاهر طبیعت یا ایزدان و امشاسپندان داشته و دارن

روز سیزدهم هرماه خورشیدی در گاه‌شماری ایرانی نیز «تیر روز» نام دارد کـه ازآن ِستاره ي تیشتر، ستاره‌ي باران آور میباشد و ایرانیان از روی خجستگی، این روز را برای اولین جشن تیرگان سال، انتخاب کرده‌اند. همچنین در هیچ یک از متون کهن و هیچ دانشمند و نویسنده‌اي، از این روز بـه بدی یاد نکرده‌اند بلکه در بیشتر نوشتارها و کتاب‌ها، از سیزدهم نوروز با عنوان روزی فرخنده و خجسته نام برده‌اند.

نظریه‌ هایی پیرامون نحوست سیزده

هیچ دانشمندی ذکر نکرده کـه سیزده نوروز نحس اسـت بلکه قریب بـه اتفاق روز سیزده نوروز را بسیار سعد و فرخنده دانسته‌اند. برای مثال در آثار ابوریحان بیرونی، جدولی برای سعد و نحس بودن روز‌ها قرار دارد کـه در آن برای سیزدهم نوروز کـه تیر روز نام دارد، کلمه سعد بـه معنی نیک و فرخنده آمده‌ اسـت. بعد از اسلام چون سیزدهم تمام ماه‌ ها را نحس می دانند، بـه اشتباه سیزدهم عید نوروز نحس شمرده شد.

واژه سیزده بدر

معروف اسـت کـه واژه ي سیزده بـه در بـه معنای «در کردن نحسی سیزده» اسـت. اما وقتی بـه معانی واژه‌ها نگاه کنیم برداشت دیگری از این واژه میتوان داشت. «در» بجای «دره و دشت» میتواند جای گزین شود. بعنوان مثال علامه دهخدا، واژه «در و دشت» را مخفف «دره و دشت» می داند.

یکی از معانی واژه «بـه» ، « طرف و سوی » میباشد. مانند این‌کـه میگوییم «بـه فروشگاه». پس با نگاهی کلی میتوان گفت واژه «سیزده بـه در» بـه معنای «سیزدهم بـه سوی در و دشت شدن» میباشد کـه همان معنی بیرون رفتن ودر دامان طبیعت سر کردن را میدهد.

سیزده بدر در تاریخ ایران باستان

درباره‌ي سیزده بـه در «سیزده بدر» روایت هست کـه: «جمشید، شاه پیشدادی، روز سیزده نوروز را در صحرای سبز و خرم خیمه و خرگاه بر پا میکند و بارعام میدهد و چندین سال متوالی اینکار را انجام میدهد کـه در نتیجه این مراسم در ایران زمین بـه صورت سنت و آیین درمی‌آید و ایرانیان ازآن پس سیزده بدر را بیرون از خانه درکنار چشمه سارها و دامن طبیعت برگزار میکنند».

اما برای بررسی دیرینگی جشن سیزده بدر از روی منابع مکتوب، تمامی منابع مربوط بـه دوران قاجار می‌باشند و گزارش بـه برگزاری سیزده بـه در در فروردین یا صفر داده‌اند. از همین رو برخی پژوهشگران پنداشته‌اند کـه این جشن بیش از یکی دو سده دیرینگی ندارد اما بادقت بیشتر در مییابیم کـه شواهدی برای دیرینگی این جشن وجوددارد.

مراسم مشابه‌اي کـه بـه موجب کتیبه‌هاي سومری و بابلی ازآن آگاهی داریم، آیین‌هاي سال نو در سومر با نام «زگموگ» ودر بابل با نام «آکیتو» دوازده روز بـه درازا می‌کشیده ودر روز سیزدهم جشنی در آغوش طبیعت برگزار می‌شده. بدین ترتیب تصور می شود کـه سیزده بدر دارای سابقه‌اي دستکم چهار هزار ساله اسـت.

ناخجستگی شماره سیزده و روز سیزده

حادثه‌هاي بزرگ گیهانی در روزگاران كهن، بارها فلاكت و بلاهای بسیار برای دنیای خاكی مـا پدید آورده اند. از این حادثه‌ها و بلایا در متون كهن نام برده شده اسـت. در بعضی كتب مذهبی مانند اوستا، ودا، تورات، انجیل و كتاب‌هاي پهلوی و. . . اشاره‌اي بـه این حادثه‌ها شده اسـت. زمین لرزه و سیل و طوفان بسیار اتفاق افتاده، اما همواره بدترین آن‌ها در خاطر مردمان پایدار مانده اسـت.

یكی از حادثه‌هاي سهمگین گیهانی كه ذكر آن در تورات آمده، در روز سیزدهم سال نو مصری كه مانند جشن فروردین ایرانی بـه هنگام تعادل بهاری خورشید گرفته میشد بـه وقوع پیوسته و موجب مرگ عده زیادی شده اسـت. این روز مصادف با روز سیزدهم ماه ایرانی اسـت. در آن روز سیزدهم سال نو، گویا ستاره‌اي دنباله دار در فضای زمین درخشیده اسـت بطوری كه در افق ایران نیز آنرا دیده‌اند.

بر اثر برخورد این ستاره با زمین، آتشفشان‌ها آغاز آتشفشانی كرده‌اند و زمین لرزه‌اي سهمگین روی داده اسـت و كاخ‌ها ویران گشته‌اند . این حوادث، این اندیشه را در ذهن مردم پدیدار كرد كه هر چند هزار سال یك بار واقعه اي این چنینی رخ خواهد داد. از همین رو اسـت كه مردم بطور سنتی در هر سال بـه هنگام روز سیزدهم فروردین منتظر واقعه‌اي سهمگین بوده‌اند.

از این جهت خانمان خودرا رها می‌كردند ودر این روز زیر سقف و بام نمی‌ماندند، تا اگر زمین لرزه‌اي رخ دهد در امان بمانند. رفته رفته روز سیزدهم سال ودر پی آن شماره سیزده، رنگ نحوست گرفت و مردم در همـه جای دنیا از شماره سیزده پرهیز كردند اما امروز دیگر مدت‌هاست کـه پلاک خانه‌ها و مغازه‌ها رابه صورت 1+12 نمی نویسند و حتی برعکس دیده می شود کـه شماره سیزده برای بعضی‌ها بجای نحوست، خوش شانسی می‌آورد!

آیین‌ های سیزده‌ بدر

این رویداد دارای آیین‌هاي ویژه‌اي اسـت کـه در درازای تاریخ پدید آمده و اندک اندک چهره سنت بخود گرفته اسـت. ازآن جمله میتوان آیین‌هاي زیر را برشمرد.

گره زدن سبزه

سبزه بـه رود سپردن

خوردن کاهو و سکنجبین

پختن غذا هاي متنوع بـه ویژه آش رشته

بررسی علف گره زدن

افسانه‌ي آفرینش در ایران باستان و موضوع اولین بشر و اولین شاه و دانستن روایاتی درباره‌ي «کیومرث» دارای اهمیت زیادی اسـت. در «اوستا» چندین بار از کیومرث سخن بـه میان آمده و وی را اولین سلطان و نیز اولین بشر نامیده اسـت.

سخن آخر

درست اسـت کـه روز سیزده بدر روزی برای شادی و پناه بردن بـه دل طبیعت اسـت؛ اما باید بدانیم رها کردن آشغال‌ها در طبیعت، شکستن شاخه درختان، آتش روشن کردن، شکار حیوانات و چیدن گل‌ها بهمین طبیعت آسیب جدی وارد می کند و برای نگه‌داری از محیط زندگی خود باید از اقدام بـه این موارد خودداری کنیم.

رسمی کـه درسال‌هاي اخیر بـه سیزده بدر اضافه شده، رها کردن ماهی قرمز در جویبارها و رودخانه‌هاست. از آنجا کـه ماهی قرمز گونه‌اي غیر بومی اسـت کـه بـه اکوسیستم مـا وارد می شود، بسیار آسیب زننده اسـت و تأثیر مخربی بر طبیعت دارد و توصیه می شود آن‌ها را در استخرها و حوض‌هاي پارک‌هاي درون شهری رها شوند.