بیوگرافی ابوریحان بیرونی؛ درباره زندگی این دانشمند ایرانی از تولد تا درگذشت وی
کشور عزیزمان ایران دانشمند نابغه کم ندارد، یکی از این دانشمندان بزرگ ابوریحان بیرونی است؛ نابغه تکرارنشدنی دنیای علم که خیلی‌ها او را جزو پنج دانشمند برتر ایران می‌دانند. اگر شما نیز به این اسطوره علم علاقه دارید در ادامه متن همراه ما باشید تا نگاهی به زندگی این ابر مرد داشته باشیم.
اوایل زندگی
بوریحان بیرونی 3 ذیحجه 362 قمری، برابر 4 سپتامبر 973 میلادی در حومه کاث، پایتخت امارت آل آفریغ در خوارزم متولد شد.
کودکی
ابوریحان بیرونی در دوران خردسالی علاقه زیادی به کسب دانش نشان می‌داد و از همان زمان شروع به یادگیری علوم مختلف کرد.
او به واسطه آشنا شدن با «اميرنصر منصور بن علی بن عراق»، که در آن زمان از دانشمندان بزرگ ایرانی به شمار می‌رفت، توانست وارد دربار خوارزمشاه شود و به مدرسه سلطانی خوارزم برود.
رصد انقلاب تابستانی
وی در همان زمان و در حالی که فقط هفده سال داشت، با استفاده از حلقه ای درجه دار که به آن حلقه شاهیه گفته می‌شد، به اندازه‌گيری بلندی نيم روزی یعنی ارتفاع نصف النهاری خورشيد در زادگاه خود یعنی شهر کاث مشغول شد.
وی تلاش‌های زیادی کرد تا رصدهای بیشتری را انجام دهد ولی تنها موفق شد انقلاب تابستانی را در یک روستا در نزدیکی کاث رصد نماید.
25 سال زندگی در کاث
او 25سال اول زندگی خود را در همان شهر سپری کرد و به یادگیری علوم العربیه (فقه و الهیات اسلامی، زبان عربی و غیره) و علوم العجمیه (به خصوص علوم یونانی، ریاضیات، نجوم، طب و غیره) مشغول بود.
مطلب مشابه: نگاهی بر زندگی زکریای رازی، دانشمند بزرگ ایرانی کاشف الکل از تولد تا مرگ
مکاتبه با ابن سینا
او در این دوره از زندگی‌اش با ابن سینای نوجوان که تنها 7 سال از او کوچک‌تر بود مکاتبه و تبادل نظر داشت که برخی نامه‌هایشان در ربط با فلسفه طبیعی ارسطو و فلسفه مشاء باقی مانده است.
فرار به بخارا
با سقوط آل آفریغ در اثر حمله امیر مأمون بن محمد از گرگانج، واقعه‌ای که بیرونی آن را «نزاع بین دو بزرگ خوارزم» یاد کرده‌است، زادگاهش را با عجله بسیار و به گونه‌ای که حتی نتوانست پژوهش‌هایش را با خود ببرد، به مقصد بخارا، پایتخت امارت آل سامان، ترک کرد تا با امیر منصور ثانی بن نوح ثانی سامانی دیدار کند و به خدمت دربار او در آید.
ثبت خورشید گرفتی
ابوریحان بیرونی در آن سال ها به جایگاهی رسیده بود که بزرگ ترین دانشمندان زمان حاضر بودند با وی همکاری نمایند.
به عنوان مثال در همان خورشید گرفتگی، ابوالوفای بوزجانی به صورت همزمان این پدیده را از شهر بغداد رصد کرد که ابوریحان از روی اختلاف زمانی که از این راه مشاهده کرده بود، توانست اختلاف جغرافیایی آن دو شهر را به دست آورد.
اندازه گیری قطر زمین
در زمان اقامت در گرگان، بیرونی کوشید مانند اصحاب ممتحن قطر زمین را اندازه بگیرد و اختلاف نظر موجود در ربط با حاصل کار آنان (56 میل بنا به یک روایت، دو سوم میل بیش از مقدار قبلی مطابق گفته فرغانی) را از میان بردارد.
ظاهراً این مسئله برای بیرونی از اهمیتی بسیار داشت، اما قابوس، حامی او، در میانه راه علاقه خود به این موضوع را دست داد و نتیجتاً بیرونی نتوانست کار را به سرانجام برساند. این یک ناامیدی بزرگ برای ابوریحان بود و او تلاش کرد از حمایت امیر دیگری برخوردار شود.
فلسفه
بیرونی دقّت و اصابتِ نظرِ خویش را مدیون مطالعات فلسفی بود، امّا او در فلسفه پیرو روش متعارف عهد خویش یعنی آن روش که به وسیله فارابی و نظایر آنان تحکیم و تدوین شده، نبود.
وی همچنین از آثار فلسفی هندوان کتاب‌هایی همچون «شامل» را به عربی ترجمه نمود.
مطلب مشابه: نگاهی بر زندگی ابوعلی سینا؛ زندگینامه ابن سینا دانشمند بزرگ ایرانی
ستاره شناسی
نوشته‌هایی از بیرونی در دست است که به وضوح در آنها از گردشِ زمین به دورِ خودش نام برده می‌شود.
در کتابِ «استیعاب الوجوه الممکنة فی صنعة الاسطرلاب» ابوریحان می‌گوید: از ابو سعید سجزی، اُسطرلابی از نوع واحد و بسط دیدم که از شمالی و جنوبی مرکّب نبود و آن را اسطرلاب زورقی می‌نامید و او را به جهت اختراع آن اسطرلاب تحسین کردم چه اختراع آن متکی بر اصلی است قائم به ذات خود و مبنی بر عقیده مردمی است که زمین را متحرّک دانسته و حرکت یومی را به زمین نسبت می‌دهند و نه به کره سماوی. بدون شک این شبهه‌ای است که تحلیلش در نهایتِ دشواری؛ و قولی است که رقع و ابطالش در کمال صعوبت است.
زیست شناسی و اشاره به فرگشت
بیرونی در فصل 47 کتاب تحقیق ماللهند تلاش می‌کند که از دید یک طبیعی‌دان به توضیح این که چرا نزاع‌های مهاباراتا «باید رخ می‌داد» بپردازد. او در آن کتاب به توضیح روندهای طبیعی و از جمله نظرات زیست‌شناختی مربوط به تکامل (فرگشت) می‌پردازد.
برخی از اندیشمندان نظرات بیرونی را با داروینیسم و انتخاب طبیعی قابل قیاس می‌دانند.تکامل یکی از این نظرات مشابه با نظریه بنیادین مالتوس درباره عدم تناسب میان نسبت تولید مثل و نیازهای ابتدایی حیات است. بیرونی می‌گوید: حیات جهان بستگی به دانه افشانی و زاد و ولد دارد. با گذشت زمان هر دوی این فرایندها افزایش می‌یابند. این افزایش نامحدود است حال آنکه جهان محدود است.
این دانشمند بزرگ جایی دیگر می‌گوید: هنگامی که گروهی از گیاهان یا جانوران دیگر تغییری در ساختمانشان رخ ندهد و گونه ویژه نامیرایی را به‌وجود آورند، اگر یکایک اعضای این‌گونه‌ها به جای آنکه تنها به دنیا بیایند و از بین بروند، به زاد و ولد بپردازند و چندین بار، چندین موجود همانند خود را به وجود آورند، به زودی تمام دنیا از همان یک گونه گیاهی یا جانوری پر خواهد گشت و آنها هر قلمرویی که بیابند تسخیر خواهند کرد.
نظر ابوریحانی بیرونی درباره زبان فارسی
چنان‌که علمی به زبان خوارزمی که مطلوب من است جاودانه شود، بی‌گانه در آید.
پس به زبان‌های عربی و فارسی پرداختم، در هریک از آنها تازه واردم، به زحمت آنها را آموختم، اما نزد من دشنام دادن به زبان عربی خوش تر از ستایش به زبان فارسی است، درستی سخنانم را کسی در می‌یابد که یک کتاب علمی نقل شده به فارسی را بررسی کند.
همین که زرق وبرقش ناپدید شد معنایش در سایه قرار می‌گیرد، سیمایش تار می‌شود واستفاده از آن از میان می‌رود زیرا این زبان فقط برای داستان‌های خسروانی و قصه‌های شب مناسب است.
مطلب مشابه: نگاهی بر زندگی کوروش بزرگ؛ شاه شاهان از تولد تا مرگ
کتاب‌های ابوریحان بیررونی
بیرونی که بر زبان‌های یونانی، هندی و عربی هم چیره بود، کتب و رسالات بسیار نوشت که شمار آنها را بیش از 146 عنوان، گزارش کرده‌اند که جمع سطور آنها بالغ بر 13 هزار است.
او خود در سال 427 ق، در 65 سالگی، در رساله‌ای در بیان مولفات محمدبن زکریای رازی، تألیفات خود را نیز شرح می‌دهد و تعداد کتاب‌هایش را تا آن موقع 113 عنوان می‌شمرد.
کتاب‌ها
- تحقیق ماللهند: موضوع این کتاب مذهب و عادات و رسوم هندوان و نیز گزارشی از سفر به هند است.
- قانون مسعودی کتابی است در نجوم و تقویم شامل یازده بخش. در این کتاب بخش‌هایی مربوط به مثلثات کروی و نیز زمین و ابعاد آن و خورشید و ماه و سیارات موجود است.
- التفهیم لاوایل صناعة التنجیم: این کتاب نیز در نجوم و به فارسی نوشته شده‌است و برای مدت چند قرن متن کتاب درسی برای تعلیم ریاضیات و نجوم بوده‌است.
- الصیدنة فی الطب: این کتاب درباره داروهای گیاهی و خواص و طرز تهیه آنها نوشته شده‌است.
دین و تعصب
جالب است بدانید ابوریحان نسبت به فرقه‌های مذهبی مختلف یا نژادهای متفاوت هیچ گونه تعصب خاصی نشان نمی‌داد، اما همواره در مقابل کارهای مختلفی که انجام می‌دادند حرفی برای گفتن داشته است.
برای مثال عرب‌هایی که موفق شدند خوارزم را فتح کنند، تمام کتاب‌ها و متون قدیمی را از بین بردند. چه چیزی برای دانشمندی مانند ابوریحان بیرونی که تمام زندگی خود را صرف علم و دانش کرده می‌تواند بدتر و دردناک تر از این واقعه باشد؟
وی مسئله عفو و بخشش را در مسیحیت مورد توجه قرار داده است.
درگذشت ابوریحان بیرونی
ابوریحان بیرونی، فیلسوف بزرگ ایرانی که آثار ارزشمندی از وی به یادگار مانده است، سرانجام در تاریخ بیست و دوم آذر ماه سال 427 خورشیدی در غزنه در اوان انقلاب سلجوقیان و پادشاهی مسعود بن محمود غزنوی درگذشت.
تاریخ فوت وی برابر با 13 دسامبر 1048 میلادی و 27 جمادی الثانی 440 قمری می‌باشد.
یادبود‌ها
فیلمی از زندگی ابوریحان به نام ابوریحان بیرونی در سال 1974 در اتحاد جماهیر شوروی ساخته شده‌است.
دانشگاه البیرونی واقع در شهر کوهستان در ولایت کاپیسای افغانستان، دهانه‌ای در ماه به نام بیرونی و سیارکی به نام 9936 بیرونی به افتخار او نامیده شده‌اند.
یکی از جزیره‌های جزایر شتلند جنوبی در جنوبگان نیز بیرونی نام دارد.
یکی از پردیس‌های وابسته به دانشگاه تهران واقع در پاکدشت و رصدخانه‌ای در شیراز وابسته به دانشگاه شیراز نیز ابوریحان بیرونی نام دارند. یکی از بزرگترین تولیدکنندگان داروهای انسانی و دامی در ایران نیز داروسازی ابوریحان نام دارد.
دولت جمهوری اسلامی ایران در ژوئن 2009 به عنوان نشانی از پیشرفت علمی صلح‌آمیز ساختمان-مجسمه‌ای به شکل چهارتاقی که ترکیبی از سبک‌های معماری و تزئینات هخامنشی و اسلامی در آن دیده می‌شود را به دفتر سازمان ملل متحد در وین هدیه داد که در محوطه آن در سمتِ راستِ ورودی اصلی قرار داده شده‌است. در این چهارتاقی مجسمه‌هایی از چهار دانشمندِ ایرانی خیام، ابوریحان بیرونی، زکریا رازی و ابوعلی سینا قرار دارد.
اکتشافات، اختراعات و پژوهش‌ها
- بدست‌آوردنِ سینوس یک‍درجه
- قاعده تسطیح کُره و ترسیم نقشه‌های جغرافیایی
- حرکت خاصه وسطی خورشید
- خاصیت فیزیک الماس و زمرد
- جزر و مد رودها و نهرها
- چشمه‌های متناوب
- امکان خلأ
- رصد خسوف و کسوف
- تحقیق در تأسیس دولتِ ساسانیان
- ساختن کره جغرافیایی
- طرح نظریاتی درباره وجودِ قاره آمریکا
کلام آخر
ما در این بخش از روزانه سعی کردیم در سهم خود دلیل باشیم بر آشنایی بیشتر شما عزیزان با نوابغ کشور عزیزمان ایران. تگر این مقاله را دوست داشتید آن را با دوستان خود نیز به اشتیراک بگذارید تا آنها نیز با این بزرگ مرد آشنا شوند. در پایان امیدواریم از خواندن این مقاله لذت برده باشید.